________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
78
આરાધનામાં આગળ ધપતી વખતે જિનેશ્વરોની આજ્ઞાનું પાલન તે મુખ્ય અંગ બનાવી તેમની આજ્ઞા વિરુદ્ધ સઘળી વસ્તુને વોસિરાવવી જોઈએ તેનું , નિરૂપણ છે. વળી અરિહંત, સિદ્ધ, કેવળી ત્રણેમાંથી કોઈપણ એકની આરાધનાથી, તે કરનાર આરાધક કહેવાય છે તે પણ જણાવ્યું છે.
આરાધકે વેદના આવી પડે તો સહિષ્ણુતાપૂર્વક - સમભાવથી સહન કરવી તેનો ઉપદેશ અહીંછે. અભ્યદયવિહાર -એટલે કે પંડિતમરણની પ્રરૂપણાપૂર્વક આરાધનાપતાકાના હરણનો ઉપદેશ પણ આપ્યો છે, અને અંતે આરાધનાના ભેદ, પ્રભેદ અને ફળનું નિરૂપણ છે.
(૫) ગાથા નં. ૩૨૫ થી ૬૬૩-૫ મો ઉદેશકમાં મુખ્યત્વે અંતિમ સમયે જીવને સમાધિ મળવા માટે આવશ્યક વસ્તુઓનો ઉપદેશ છે.
સમાધિ ટકી રહે તે માટે અનશની સાધુને નિર્ધામક આચાર્યની જરૂર પડે છે, તે નિર્ધામકનું સ્વરૂપ અહીં સમજાવ્યું છે. તે પછી સમાધિમરણને ઈચ્છનાર સાધુએ કષાયાદિના ખામણા કરી, પોતાની થયેલી ભૂલોનો એકરાર કરી, સંઘ સમક્ષ પ્રાયશ્ચિત્ત લેવું જોઈએ, તે વાત સમજાવી છે.
અંતિમ સમયે કદાચવેદનાથી જીવ પીડાય તો તે વખતે સંસારની અનિત્યતા આદિ ભાવનાને સમજી સમભાવ રાખવાનો ઉપદેશ અહીં છે. પૂર્વમાં આ જીવે ઘણા કષ્ટો સહ્યાં છે. ગર્ભાવાસ, નરકના દુઃખો, તિર્યચપણાના કષ્ટો વગેરે આગળ આદુઃખકંઈ વિસાતમાં નથી, તેમ માની ઉપસર્ગ અને પરીસહવખતે સહિષ્ણુતા કેળવી અશુભધ્યાનમાં ન પડી જતાં, શુભધ્યાનમાં રહેવું તેનો ઉપદેશ અહીંઆપ્યો છે, અને તેમ કરનાર અનેક મહાપુરુષોના દ્રષ્ટાંતો પણ અહીં આપ્યાં છે.
આમ ૧jમરણના પ્રકારો ૨) આલોચના ૩) તપ૪) આરાધના ૫) સમાધિ જેવા પાંચ વિષય હેઠળ પ્રસ્તુત ગ્રંથને પાંચ પ્રકરણોમાં વિભાજિત કરી શકાય. ગ્રંથનું સંકલનઃ
પ્રસ્તુત ગ્રંથના કર્તાએ પ્રારંભથી અંત સુધી સુંદર સંકલન કરી, વિષયની સાતત્યતા જાળવી પંડિતમરણને પામવા માટેના શ્રેષ્ઠ ઉપાય તરીકે સહિષ્ણુતાને દર્શાવી, તેવા સહિષ્ણુ મહાપુરુષોના ઉદાહરણો આપી પોતાની વાતનું સમર્થન પણ કર્યું છે.
