________________
મરણસમાધિ : એક અધ્યયન
ટીકામાં કહ્યું છે કે ‘યોનિપ્રામૃત' ગ્રંથમાં અસમાન અનેક દ્રવ્યોના સંયોગની યોનિઓ (શક્તિઓ, સામર્થ્ય), સર્પ, સિંહ વગેરે પ્રાણીઓ, મણિઓ, સુવર્ણ વગેરે વિવિધ જાતના પદાર્થોની ઉત્પત્તિનું વર્ણન છે.
45
છેદસૂત્રોની જેમ ગૂઢ રહસ્યવાળા આ શાસ્ત્રને ભણવાની સંપૂર્ણ લાયકાત ધરાવનાર મુનિઓને અયોગ્ય જીવોને કાને ન પડે તે હેતુથી, મધરાતે ભણાવાય છે; કારણ આ ગ્રંથમાં રહેલી હકીકતોનો પ્રયોગ ગમે તે કારણે કોઈપણ સમયે કરવાનો હોતો નથી. મહાગીતાર્થ મહાત્માઓ – જેમ કે વજસ્વામી - સંઘ ઉપર આવેલી આપત્તિને દૂર કરવા અથવા જૈનશાસનની પ્રભાવનાના હેતુથી જ અહીં જણાવેલાં પ્રયોગોમાંનો કોઈ પણ પ્રયોગ કરતા હતા.
દિગમ્બર સંપ્રદાયમાં પ્રવચનસારની પ્રસ્તાવનામાં કહેલા ૪૩ પ્રાભૂતોમાં યોનિપ્રામૃત છે તે આનાથી જુદું છે.
૨૮) અંગચૂલિયા (અંગચૂલિકા) :
જૈન ગ્રંથાવલિમાં પ્રસ્તુત પ્રકીર્ણકનો ઉલ્લેખ મળે છે.૧૦૪ વળી નંદીસૂત્રમાં કાલિક અંગબાહ્ય ગ્રંથોની સૂચિમાં ૧૩માં સ્થાને પ્રસ્તુત ગ્રંથનો ઉલ્લેખ છે. તેના કર્તા તથા વર્ગચૂલિકાના કર્તા બન્ને એક જ હતા એમ પણ જૈન ગ્રંથાવલીમાં ઉલ્લેખ છે. યશોભદ્ર મહારાજે આની પણ રચના કરી છે.૧૦૫
પ્રસ્તુત ગ્રંથના શ્લોકનો પણ ચોક્કસ નિર્ણય નથી. પાટણની એક ટીપમાં ૧૭૨૮ શ્લોક, લીંબડીની એક ટીપમાં ૧૬૪૮ શ્લોક તથા કોડાયની ટીપમાં ૮૦૦ શ્લોકછે. હાલમાં એક હાથપોથીમાં ભાંડારકર પ્રાચ્યવિદ્યા સંશોધન મંદિરમાં હયાત છે, તેનો સ્તબકાર્થ પણ થયો છે. ૧૦૯
પ્રારંભમાં ‘અંગચૂલિયા' શબ્દની વ્યાખ્યા કર્યા પછી મુનિવરોના વિનય આદિ ધર્મનું પ્રાકૃત ગદ્યમાં વિસ્તારથી વર્ણન છે. સૂત્રમાં નંદી તથા અનુયોગદ્વારનું
૧૦૪. જૈન ગ્રંથાવલી પૃ.૬૭-૬૯. પાટણ કોલિયાવાડામાં, અમદાવાદમાં ડેલાના ભંડારમાં તથા ડેક્કન કોલેજના ભંડારમાં આની હસ્તપ્રતો મળે છે. ૧૦૫. જુઓ જૈન ગ્રંથાવલી પૃ.૬૮-૬૯ તથા પ્રસ્તુત સૂત્રના અંતે કર્તાએ લખ્યું છે કે જે હકીકત અહીં નથી તે વંગચૂલિયામાંથી જાણી લેવી.
૧૦૬. પ્રવચન કિરણાવલી. પૃ.૪૫૩.
