________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
182
હસ્તિમિત્ર | (સુધા પરિષહ - મરણસમાધિ ગાથા ૪૮૬) ઉજજૈની નગરીમાં હસ્તિમિત્ર નામના ગાથાપતિ રહેતાં હતા. તેમની પ્રાણપ્યારી પત્નીનું અકાળે અવસાન થતાં સંસારની અસારતાનું ભાન થયું, વૈરાગ્ય પામી તેમણે પુત્ર હસ્તિભૂતિ સાથે દીક્ષા લીધી.
એક વખત સાધુઓ સાથે ઉજૈનીથી ભોગકડ નગર તરફ જવા નીકળ્યાં. રસ્તામાં એક જંગલ આવતાં સાધુ બનેલાં પિતાના પગ કાંટાથી વીંધાયા. ઘાની વેદના અસહ્ય બની. આગળ જવા માટે શક્તિમાન ન રહ્યાં ત્યારે તેમણે સાધુઓને કહ્યું- “તમે જંગલને પાર કરી જાઓ.” સાધુઓએ ઘણી આનાકાની કરી; પરંતુ હસ્તિમિત્રે કહ્યું- “મારો અંત સમય નજીક છે, મને વહન કરી તમે નાહક સંતાપ પામશો. મનમાં જરા પણ સંતાપ ધારણ કર્યા વગર આવા ભયંકર અરણ્યમાંથી નીકળી જાઓ.”
આમ, જંગલી પશુઓવાળી જગ્યામાંથી સાધુઓને પરાણે મોકલ્યા. થોડે દૂર ગયા પછી બધાના વિસ્મય વી પુત્ર પાછો પિતા પાસે આવ્યો. પિતાએ કહ્યું - “તું નાહક આવ્યો, સુધાની પીડ થી મરી જઈશ.” શિષ્ય થયેલો પુત્ર કહે- “જે થશે તે, હું તમારી સાથે રહીશ.” - તે જ દિવસે પિતા નવકારમંત્રના સ્મરણપૂર્વક સમાધિથી કાળધર્મ પામ્યા. શિષ્યને આ વાતની જાણ ન હતી. દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થયેલાં પિતાએ જ્ઞાનથી પોતાના પૂર્વભવને જોયો, શિષ્યની અનુકંપાથી પોતાના શરીરમાં પ્રવેશીને કહ્યું - “ભિક્ષા માટે જાઓ.” પુત્રે કહ્યું – “ક્યાં ?" તેમણે કહ્યું – “આ ઘવનગ્રહ વૃક્ષોની પાસે રહેનારા માણસો ભિક્ષા આપશે.” દિન પ્રતિદિન તે આ પ્રમાણે ભિક્ષા લેતો.
થોડા સમય પછી ભોગકડનગરમાં દુકાળ પડ્યો તેથી બીજા વર્ષે પેલાં સાધુઓ ઉજજૈની પાછા જવા નીકળ્યાં. રસ્તામાં જંગલ આવ્યું. જંગલ આવતાં શિષ્યને જોયો. વાત પૂછતાં તેણે કહ્યું -
“પિતા અહીં જ છે, ભિક્ષાનો પણ લાભ છે.” સાધુઓ ગયા. સૂકાયેલું શરીર જોયું અને જાણ્યું કે દેવે અનુકંપાથી જ કર્યું હશે. પિતાએ સહન કર્યું પણ
