________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
કલ્યાણકારી આરાધનાના સંદર્ભમાં કહ્યું છે કે (ગાથા ૧૦૦, ૧૦૧, ૧૦૨, ૨૨૦ થી ૨૩૨), આરાધકે સહજભાવે, બાળકની જેમ, માયા અને કપટથી રહિત, અતિ વજનથી રહિત બનનાર મજૂરની જેમ, આલોચનાના દસ દોષોને ટાળીને પોતાના કાર્ય કે અકાર્યને ગુરુની સમક્ષ રજુ કરવું જોઈએ. શલ્યને ન છુપાવવું, તે ગાથા ૯૪માં પણ બતાવ્યું છે. ગાથા ૯૬માં શલ્યના બે પ્રકાર કહ્યાં છે - દ્રવ્ય અને ભાવ. ગાથા ૯૯માં ભાવશલ્યને ઉદ્ધારવાનું મહત્ત્વ બતાવ્યું છે.
ગુરુ સમક્ષ પોતાની ભૂલોનો હૃદયપૂર્વક એકરાર કરી, પ્રાયશ્ચિત્તરૂપે આલોચના લીધા પછી, આરાધક પોતાના પાપને સંભારતો, સર્વ પ્રાણીઓના વધ, અસત્ય વચન, અદત્તાદાન, અબહ્મ, પરિગ્રહ વગેરે અંગે પચ્ચખાણ કરે છે, તે ગાથા ૨૩૩માં દર્શાવ્યું છે. શક્તિ અને આયુષ્ય અનુસાર સાધક આંતરિક અને બાહ્ય સંખના કરે છે. ગાથા ૨૩૪, ૨૫૮ તથા ૨૬૦ થી ર૬૭માં સંલેખનાનું નિરૂપણ છે.
ગાથા ૧૭૮ થી ૧૮૦માં સંલેખનાના પ્રકાર બતાવ્યાં છે. ૧૮રમી ગાથામાં સંખનાનો કાળ અને ગાથી ૧૮૯, ૧૯૦, ૧૯૩, ૧૯૭, ૧૯૯, ૨૦, ૨૦૪, ૨૦૫માં સંલેખના માટેની વિધિ બતાવીને રાગ-દ્વેષના ત્યાગની મહત્તા બતાવી છે. જ્યાં સુધી રાગ-દ્વેષ હોય ત્યાં સુધી સમ્યત્વમળતું નથી. રાગ-દ્વેષ અપયશને આપે છે, અને ગુણનો વિનાશ કરે છે; ઉપરાંત પરલોકમાં પણ શારીરિક અને માનસિકદુઃખ આપે છે. આવા રાગ-દ્વેષનો ત્યાગ કરી (ગાથા ૧૬૬) જયણાપૂર્વક આચરણ કરવું જોઈએ એમ ૧૭૧મી ગાથામાં કહ્યું છે.
ગાથા ૨૪૯ થી ૨૫૪માં તૃષ્ણાને દૂર કરવી કેટલી અશક્ય છે, તે બતાવ્યું છે. આચરણની મહત્તા બતાવતાં ગાથા ર૭૫માં કહ્યું કે પૂર્વે પ્રકૃઆચરણવિહિન શ્રુતજ્ઞાની પણ મરણ સમયે ઈન્દ્રિયોના પરીસહને સહી શકતો નથી ; ભલે તે સમાધિની ઈચ્છાવાળો હોય. - પંડિત મરણની ઉત્કૃષ્ટતા ગાથા ૨૪૫, ૨૭૮, ૨૮૦માં દર્શાવી છે, અને કહ્યું કે અનંત મરણનો નાશ કરવાની શક્તિ સમાધિપૂર્વકના પંડિતમરણમાં છે. પંડિતમરણ માટે સાધક પોતાના આત્માને કેવી કેવી ભાવનાઓ વડે તૈયાર કરે છે અને શલ્યનું ઉદ્ધરણ કરે છે, તે ગાથા ૨૩૭ થી ૨૪૫માં સુંદર રીતે દર્શાવ્યું છે.
