________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
. 133
ખાતાના પ્રોફેસર શતક્ષરી સત્તારે પોતાના પુસ્તકો – “Inviting Death' અને Pursuing Death' પછી “Choosing Death' નામના પુસ્તકમાં મૃત્યુને સપ્રેમ ભેટવા જતા માનવીઓની રહસ્યમય પરંપરા પરથી પરદો ઊંચક્યો છે.'
છઠ્ઠી અને અગિયારમી સદીના દિગંબર સમાજમાં માત્ર કર્ણાટકમાં જ આ પરંપરા અસ્તિત્વમાં હતી. ઈન્દ્રિયો પર કાબુ મેળવવાના મુખ્ય સિદ્ધાંત પર રચાયેલાં જૈન ધર્મના આચારોનો આ ઉત્કૃષ્ટ નમુનો છે.
એ જમાનામાં “કાતવપારા' તરીકે અને આજે કેન્દ્રશારી' તરીકે ઓળખાતી કર્ણાટકની એ ટેકરીઓ ઉપર મૃત્યુને આમંત્રિત કરવાનાં વિવિધ પ્રયોગો થતાં. આ ટેકરીઓ પર દ્રવિડિયન પદ્ધતિથી નાના મંદિરો બાંધવામાં આવ્યાં છે. પત્થરના ખડકોની અંદર ગુફાઓ પણ છે. નાના કુદરતી તળાવો પણ છે. ૨૦૦ ફૂટ જેટલી ઊંચી આ ટેકરી ઉપર સ્વેચ્છાએ આત્મવિલોપન કરનારના ૧૦૦થી વધુ લખાણો મળી આવ્યાં છે. સમગ્ર વિશ્વમાં આ એક જ સ્થાન એવું હતું જ્યાં લોકો સ્વયં પોતાના દેહત્યાગ માટે જતાં.
આત્મવિલોપનની પદ્ધતિ આપણે આગળ વિચાર્યું તે જ પ્રમાણેના ત્રણ પ્રકારની રહેતી –
૧) અન્ન ત્યાગ ૨) પાણીનો ત્યાગ ૩) અન્ન જળનો ત્યાગ. અન્ન જળના ત્યાગ વાળા પાદપોપગમન અનશન સ્વીકારતાં.
આઠમી સદીમાં આ પરંપરા ક્રમશઃ ઘટતી ગઈ. અગિયારમી સદીમાં બે સાધ્વીએ સમાધિપૂર્વકનું મરણ સ્વીકાર્યું હતું તેનો ઉલ્લેખ છે. ૧૪મી સદી સુધીમાં તો એ પ્રણાલિકા લગભગ સમાપ્ત થઈ હતી.
મોતની ટેકરીઓ તરીકે મશહૂર થયેલી આ ટેકરીઓને ઘણા જૈનેતરો પણ જોવા આવતાં અને એ વખતે આત્મવિલોપન કરેલાં લોકોના તથા સાધ્વીના નામ પત્થરો પર કોતરતાં. ૮૧. ગુજરાત સમાચાર-૯મી ડિસેમ્બર ૧૯૯૧. કાતવપારાની ટેકરી મૃત્યુના મંદિરો. ૮૨ કાશીએ જઈને કરવત મૂકાવી મૃત્યુનો સ્વીકાર કરવાની હિન્દુ પરંપરા પણ આ
જ પ્રમાણે જાણીતી છે.
