________________
પ્રકરણ ૩ મરણસમાધિ પ્રકીર્ણકના વિષયવસ્તુનું
તુલનાત્મક અધ્યયન ૧. ભૂમિકા
જૈન ધર્મ શરીર કરતાં આત્માને વધુ મહત્ત્વ આપે છે. આત્મા પર લાગેલાં કર્મો જેમ જેમ ઓછાં થાય તેમ તેમ આત્માનો વિકાસ થાય છે. જૈન ધર્મના ચૌદ ગુણસ્થાનકની રચના એક આગવી વિશેષતા છે, જેમાં શરૂઆતમાં જ્યારથી જીવ મિથ્યાત્વ દશામાં હોય ત્યારથી ગણતરી ચાલુ થાય અને જેમ જેમ પોતાના જ્ઞાન, શ્રદ્ધા, આચરણથી પુરુષાર્થપૂર્વક પ્રગતિ કરતાં કરતાં આગળ વધે તેમ તેમ કર્મના પડળોને તોડી નાખે છે. વિકાસનો અંતિમ તબક્કો ૧૪મું ગુણસ્થાનક અયોગી કેવળી છે, તે પછી આત્માના સર્વકર્મોનો ક્ષય થઈ જાય છે.' નિરંજન નિરાકાર એવો સિદ્ધ બનેલો તે આત્મા અનંત સિદ્ધોની સાથે જયોતમાં જયોત ભળે તેમ ભળી જાય છે. .
આ ચૌદ ગુણસ્થાનોની શ્રેણીને ચઢવા માટે આચારના નિયમો ઘડાયા. સમ્યક્દર્શન, સમ્યકજ્ઞાન, સમ્યફચારિત્ર ત્રણ વિભાગોની ગોઠવણી થઈ. સમ્યક્દર્શન એટલે આગમોમાં બતાવેલાં પડ્ડજીવનિકાય ઉપર શ્રદ્ધા, સમ્યકજ્ઞાન એટલે કે આત્મા કે જીવ, અજીવ, પાપ, પુષ્ય, આશ્રવ, સંવર, નિર્જર, બંધ, મોક્ષ વગેરેની જાણકારી મેળવવી તથા સમ્યકૂચારિત્ર એટલે આ બધાનું જ્ઞાન મેળવ્યા પછી તેના ઉપર આચરણ કરવું, હેયને ત્યજવું અને ઉપાદેયને ગ્રહણ કરવું.
બધા જીવો ઉત્કૃષ્ટ રીતે સમ્મચારિત્ર પાળી ન શકે, તેથી એમાં પણ જીવની તરતમતા પ્રમાણે માર્ગ બતાવ્યો અને સમ્યફ આચરણના પણ બે ભાગ પાડ્યા - સર્વવિરતિસ્પ અને દેશવિરતિરૂપ આચરણ, અનુક્રમે સાધુ તથા ગૃહસ્થ માટેનો આચારિત્રધર્મ યોગ્ય આત્માને ઉન્નતિને પંથે વાળે છે.
સાધ્વાચારનું વિશિષ્ટપણે આલેખન કરતાં શ્રી આચારાંગસૂત્રમાં સાધુને ઉપદેશ આપ્યો છે કે -
૧. ચૌદ ગુણસ્થાનક – પં. ચંદ્રશેખરવિજયજી. પૃ.૧૨૦.
