________________
09
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
કહેવાય છે. મૃત્યુના અવસરને મહાન ઉત્સવ જેવો માને, મરણજન્ય દુઃખોનો જરાયે સરખો અનુભવ થાય નહીં બલ્ક, મરણ આવે તો ભલે આવે, એવી અભિલાષાથી મરણ થાય તો, તે સકામકરણ કહેવાય. ચારિત્રસંપન્ન પ્રાણીઓને જ આ મરણ થાય છે. સકામમરણ ત્રણ પ્રકારના હોય છે.*
૧) ભક્તપ્રત્યાખ્યાન - મૃત્યુ સમયે ચારે આહારનો ત્યાગ કરવાની પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક
૨) ઈગિત મરણ -ચાર પ્રકારના આહારત્યાગ તથા વાપરવાની જગ્યાની પણ મર્યાદા.
(૩) પાદપોપગમન - કાપેલી વૃક્ષની ડાળી માફક એક પડખે અંતિમ શ્વાસ સુધી રહેવું.
અકામમરણ -માણસ ઈચ્છે કે મરણ ન આવે તો સારું છતાં, મરણ તો થાય જ છે. કામભોગયુક્ત, અજ્ઞાનીજીવ કદી એવું ન ઈચ્છે કે “મારું મરણ થાય' - તેવાનું મરણ તે અકામમરણ. સત્ - અસત્ ના વિવેકથી જે વ્યક્તિ વિકળ હોય તેનું અકામમરણ અનેકવાર થાય છે.
વળી પોતાના જીવનના અંત સુધી અન્યની હિંસામાં રચ્યો પચ્યો રહેનાર, સંસાર-ઘરબાર-પુત્ર-પત્ની-કુટુંબમાં આસક્તિપૂર્વક રાચનારજીવ દુઃખો ભોગવે છે. તેવાઓને મરણ ગમતું ન હોવાથી તેમનું મરણ અકામમરણ કેહવાય છે. અકામમરણથી મરેલા પાપી જીવ ભવ હારી જાય છે.
બન્ને પ્રકારના મરણને સમજાવતાં સૂત્રકારે સંસાર, ચાર ગતિ, સંયોગ, વિયોગ, કર્મ, દુઃખ, કષાયો વગેરેનું એક સુંદર રૂપક દ્વારા વિવેચન કર્યું છે. ૨૭
“દેવતા, મનુષ્ય, તિર્યંચ, નારકી ચાર ગતિરૂપ આ સંસારરૂપી સમુદ્રનું પરિમંડળછે. જન્મ-જરા-મરણરૂપી જળ એમાં ભરેલાં છે. સંયોગ અને વિયોગ એ આ સમુદ્રના તંરગો છે. આધિ, વ્યાધિ, દારિદ્રય વગેરેના દુઃખોથી ચિત્કાર કરતો એવો જે કરુણ વિલાપ છે, તે જ એનો ઘર ઘર અવાજ છે. આઠ કર્મરૂપી પાણાની સાથે તે અથડાયા કરે છે. ક્રોધાદિક કષાયો તેમાં પાતાળકળશ સ્વરૂપ ૨૬. શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર અધ્યયન ૫.૩૨ મુસૂત્ર. ૨૭. શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર શ્રી કન્વેયાલાલજી – અધ્યયન પ.પૂ.૧૨૫.
