________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
24
કરતાં જીવોને ઉત્તમ માર્ગદર્શક બની રહે એવો છે. ૯) દીવસાગરપષ્ણત્તિ (દ્વીપસાગરપ્રજ્ઞપ્તિ):
જૈનગ્રંથાવલીમાં પ્રસ્તુત ગ્રંથની ર૨૩ ગાથાઓ છે એવી નોંધ છે.૩૮ પં. અમૃતલાલ ભોજકે પાઈલ્શયસુત્તાઈ-૧માં પ્રસ્તુત પ્રકીર્ણક પ્રગટ કર્યું છે. તેની ૨૨૫ ગાથાઓ છે. ગ્રંથમાં કર્તાનો નામોલ્લેખ કોઈ જગાએ મળતો નથી, અન્યત્ર પણ તેના રચનાકાર વિષેનો ઉલ્લેખ મળતો નથી.
પાલિકસૂત્રની વૃત્તિમાં દ્વીપસાગરપ્રજ્ઞપ્તિનો પરિચય આ પ્રમાણે છે – દ્વીપસાગરપ્રજ્ઞપ્તિ ગ્રંથમાં દ્વીપો અને સાગરોનું વર્ણન છે.”૪૦
સ્થાનાંગસૂત્રમાં ચાર અંગબાહ્ય પ્રજ્ઞપ્તિ હોવાનો ઉલ્લેખ છે તેમાં દ્વિીપસાગરપ્રજ્ઞપ્તિનું નામ નોંધાયું છે. સ્થાનાંગમાં તેના ઉલ્લેખને લીધે પ્રસ્તુત ગ્રંથનો સમય પાંચમી શતાબ્દી પહેલાનો હોવો જોઈએ એમ ચોક્કસ કહી શકીએ."
દિગંબર સંપ્રદાયના ષખંડાગમની ધવલા ટીકામાં પ્રસ્તુત ગ્રંથનો આ પ્રમાણે પરિચયછે- “દ્વીપસાગરપ્રજ્ઞપ્તિ નામનું પરિકર્મ બાવન લાખછત્રીસ હજાર પદો દ્વારા ઉદ્ધારપલ્યથી દ્વીપ અને સમુદ્રોના પ્રમાણ તથા દ્વીપ-સાગરની અંદર વિવિધ પ્રકારના બીજા પદાર્થોનું વર્ણન કરે છે.જર
પ્રસ્તુત ગ્રંથનો ઉલ્લેખ આવશ્યકચૂર્ણિ તથા હરિભદ્રસૂરિકૃત નંદીસૂત્ર તથા આવશ્યકસૂત્રની ટીકામાં પણ છે.
૩૮. જૈન ગ્રંથાવલી. પૃ. ૬૪. ૩૯. પઈષ્ણયસુત્તાઈ - ૧. પૃ.૨૫૭ થી ૨૭૯. ૪૦. પઈમ્સયસુત્તાઈ-૧. પ્રસ્તાવના. પૃ.૫૩. ૪૧. જુઓ દ્વીપસાગરપ્રજ્ઞપ્રિ-ડૉ. સુરેશ સિસોદિયા. ૪૨. તીવIRપાણી વuિખ-તવર્ષ-છત્તીસ-પ-સદાદિદાર સ્ત્રપમાન રીવ
सायर-पमाणं अण्णं पि दीव-सायरंतएभूदत्यं बहुभेयं वण्णेदि । પખંડાગમન - ૧/૧/૧ પૃ.૧૦૯-જુઓ દ્વીપસાગરપ્રજ્ઞપ્રિ-ડૉ. સુરેશ
સિસોદિયા. પૃ.૧૧. ૪૩. જુઓ પ્રવચન કિરણાવલી - વિજયપધસૂરિજી -પૃ.૪૬૭.
