________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
71
(૨) પાટણના ભંડારમાં હસ્તલિખિત પ્રતોના સૂચિપત્રમાં પ્રસ્તુત ગ્રંથનો ઉલ્લેખ મળે છે, જે આ પ્રમાણે છે- સૂચિપત્ર નં. ૧૦૫૫૬ (૮) મરણવિધિ પત્ર ૪૮-૭૨. ગાથા ૬પ૨ પ્રાકૃત.” .
પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં જો કે, ૬૬૩ગાથાઓ છે, પણ તે માટે તો એમ માની શકાય કે, અમુક ગાથાઓ પાછળથી પ્રક્ષિપ્ત થઈ હોય, કારણ સમગ્ર ગ્રંથ તો આરાધના વિષયક છે. આરાધનાને લગતી વાતો ફરી ફરીને થતી જ રહે છે.
ઉપર નોંધાઈ છે, તે હસ્તલિખિત પ્રતોનો લખાણ સમય વિ.સં. ૧૫૫૪ એટલે કે ઈ.સ. ૧૪૯૮ છે, એટલે કે આ સમય પહેલાં પ્રસ્તુત ગ્રંથ લખાઈ ગયો હતો.
(૩) આચાર્ય જિનપ્રભસૂરિએ “વિધિમાર્ગપ્રપા' ગ્રંથમાં આગમોના સ્વાધ્યાયની વિધિનું વર્ણન કર્યું છે, તેમાં ૫૧ આગમગ્રંથોનો ઉલ્લેખ નામ સાથે કર્યો છે. અંગ, ઉપાંગ પછી, પ્રકીર્ણક ગ્રંથોના ઉલ્લેખ સમયે ૩૭માં સ્થાને મરણસમાધિ નામ ત્યાં આવે છે. આના ઉપરથી સાબિત થાય છે કે શ્રી જિનપ્રભસૂરિના સમય પહેલાં, એટલે કે ઈ.સ. ૧૩૦૬ની પહેલાં પ્રસ્તુત ગ્રંથની રચના થઈ ગઈ હશે.
આગળ આપણે જોયું કે, પૂર્વસીમા તરીકે ગ્રંથને ૧૧મી શતીની પછી મૂકી શકાય અને અહીંઉત્તરસીમામાં પ્રસ્તુત ગ્રંથનો સર્વપ્રથમ ઉલ્લેખ ઈ.સ. ૧૩૦૬માં મળે છે, તેથી ૧૩મી શતીની પહેલાંનો કાળ નિશ્ચિત છે.
ટૂંકમાં, મરણસમાધિ પ્રકીર્ણક ઈ.સ.ની ૧૧મી શતી અને ૧૩મી શતીની વચ્ચેના કાળમાં રચાયું હોવું જોઈએ. (ખ) ભાષા અને શૈલીઃ
મરણસમાધિગ્રંથની ભાષા અર્ધમાગધી છે. આગમ સાહિત્યના પાછળના ગ્રંથો, જે મહારાષ્ટ્ર મિશ્રિત અર્ધમાગધીમાં લખાયેલાં છે, તે જ ભાષા અહીં પણ વપરાઈ છે. કેટલાંક દેશ્ય શબ્દો જેવા કે-૩ડી, પંત, સઢાળ, પદ, મલ્લું અહીં વપરાયેલાં જોવા મળે છે. સામાસિક શબ્દોનો પણ અહીં પુષ્કળ પ્રમાણમાં ઉપયોગ થયો છે. ઉપરાંત અપભ્રંશની છાંટ કોઈક ઠેકાણે જણાય છે.
