Book Title: Sutrakrutanga Sutram Part 04
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
समयार्थबोधिनी टीका द्वि. श्रु. अ. ७ राजगृहनगरवर्णनम्
इति चेत् - 'प्रतिक्षणपरिणामिनो हि भावाः' इति नियमात् यादृशविशेषणविशिष्टं तदानीं तीर्थकरस्य वर्त्तमानतायामासीत्, तादृशं सुधर्मस्वामिन उपदेशक्षणेनाभवत् । विशेषणीभूतस्य वैलक्षण्यस्य परिवत्र्त्तनाद्विशेषस्य नगरस्याऽपि रूपवैरूप्य मभवदिति भूतकालिकः प्रयोगः सूत्रकृतः सम्भाव्यते । नगरं कीदृशं तत्राह - 'रिद्धस्थिमियसमिद्धे' ऋद्ध स्तिमितसमृद्धम् । तत्र - ऋद्धम् त्रिभवभवनादिभिर्वृद्धिमुपगतम्, स्तिमितम् - स्वपरचक्रमयरहितं स्थिरमिति यावत् समृद्धम् धनधान्यैः परिपूर्ण चासीत् । 'वण्णओ' वर्णक 'जाव पडिरूवे' यावत्मतिरूपम् - चम्पापुरीवद वर्णनं ज्ञातव्यम् - चोपपातिकसूत्रे पीयूवर्षिणी टीकायामवलोकनीयम् । 'तस्स णं रायगिहस्स' णमिति वाक्यालङ्कारे तस्य राजगृहनाम्नो नगरमणेः 'बाहिरिया'
६८९
समाधान-सभी पदार्थ क्षण-क्षण परिवर्तनशील हैं, इस नियम के अनुसार राजगृह नगर जिसप्रकार की विशेषताओं वाला भगवान् महावीर की विद्यमानता के समय था, वैसा सुधर्मा स्वामी के इस उपदेश के समय में नहीं रहा । अर्थात् महावीर स्वामी के समय उसकी जो वर्ण, गंध, रस, स्पर्श की पर्याये थी, वह सुधर्मा स्वामी के इस कथन के समय नहीं रही। जब वह पर्यायें नहीं रही तो उस पर्याय से विशिष्ट राजगृह भी नहीं रहा । इस प्रकार इसके स्वरूप में विरूपता आजाने के कारण सूत्रकार ने भूतकालीन प्रयोग किया है, ऐसा संभव
। वह राजगृह नगर, ऋद्धम् भवनों से युक्त तथा स्तिमित-स्वचकपरचक्र के भय से रहित अर्थात् स्थिर तथा समृद्ध अर्थात् धन धान्य से परिपूर्ण था, एवं मनोरम था । उसका वर्णन औपपातिक, सूत्र के पीयूषवर्षिणी टीका में आए चम्पानगरी के वर्णन के समान समझ
સમાધાન-સઘળા પદાર્થો ક્ષણુ પરિવતન શીલ છે. આ નિયમ પ્રમાણે રાજગૃહ નગર જે પ્રકારના વિશેષપણાવાળું ભગવાન્ મહાવીર સ્વામીના અસ્તિત્વના સમયે હતું એ પ્રમાણે સુધર્માં સ્વામીએ આ ઉપદેશ કર્યાં તે સમયે રહ્યું ન હતુ. અર્થાત્ મહાવીર સ્વામીના સમયે તેના જે વ, ગંધ, રસ, સ્પર્શની પર્યાા હતા તે સુધર્માં સ્વામીના આ કથનના સમયે રહ્યા નથી. જ્યારે તે પર્યંચા રહેલ નથી, તેા પછી તે પર્યાયેાથી વિશેષ પ્રકારનું રાજગૃહ પણ રહ્યું નથી આ રીતે આના સ્વરૂપમાં વિરૂપપણુ આવી જવાથી સૂત્રકારે ભૂતકાળના પ્રયાગ કરેલ છે, તેમ સભવે છે તે રાજગૃહનગર દ્ધમ ભવનાથી યુક્ત તથા સ્તિમિત-સ્વચ પરચક્રના ભયથી રહિત અર્થાત્ નિ વ હાવાથી સ્થિર તથા સમૃદ્ધ એટલે કે ધનધાન્યથી પરિપૂર્ણ ધન ધાન્ય વિગેરે સમૃદ્ધિથી યુક્ત અને મનેહુર હતું. તેનુ' વર્ણન ઔપતિસૂત્રમાં આવેલ
सु० ८७
