Book Title: Sutrakrutanga Sutram Part 04
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
समयार्थबोधिनी टीका द्वि. श्रु. अ. ७ गा. चोरग्रहणविमोचनन्यायस्वरूपम् ७१ विपमुच्चमाणा थावरकायप्ति उपयज्जंति' त्रराकायाद्विप्रमुच्यमानाः स्थावरकाये पृत्पद्यन्ते । 'तेनि च णं थावरकायसि उववण्णाणं ठाणमेयं धत्तं तेषां च स्थावर. कायेपूत्पन्नानां स्थानमेतद् घात्यम्. कदाचित त्रसाः स्थावरतानापधन्ते कमवला पूर्वशरीरं परित्यजन्तः, तथा-स्थावरा अपि पूर्व स्थावरशरीरं परित्यजन्तो विळ क्षणकर्मबलात् सशरीरम् आप्नुवन्ति । प्रतिज्ञा कृता जसजीवविपया, त्रसश्च स्थावरतां गतः । स्थावरे विहन्यमाने प्रतिज्ञा कथमुपपादिता स्यादिति भावः । अतः प्रत्याख्याने किश्चिद्विशेषणीयं येन प्रतिज्ञा संपादिता स्पादिति मे मतिः ।
___ गाथापतिचोरग्रहणविमोचनन्यायस्वरूपमित्थम्-तथाहि-कुत्रचिद्देशे-एकोराजा आसीद तेन कदाचिदेवं विज्ञापितम्-अहो लोकाः ! अध नगराद वहिरुद्याने कौमुदी महोत्सवो मन्तव्यो वर्तते । अतोऽस्यां रात्रौ नगरे केनापि न ६साव्यम्किन्तु-ततो वहिरुधाने गन्तव्यम् । अन्यथा-माणदण्डो भविष्यति, तच्छ्रवा में उत्पन्न हो जाते हैं और स्थावर काय से छूटकर बम कापमें उत्पन्न हो जाते हैं। ऐसी स्थिति में प्रतिज्ञा करने वाले ने त्रस जीवों की हिंसा का त्याग किया और उस जीव स्थावर के रूप में उत्पन्न हो गया तो , उस समय वह उसका घात करने लगेगा । इस प्रकार स्थावर जीव का घात करने पर उसकी प्रतिज्ञा खंडिन हो जाती है। अतएव प्रतिज्ञा लेते समय ऐसा कुछ विशेषण जोड़ना चाहिए जिससे प्रतिज्ञा खण्डित न हो। ऐसा मेरा अभिप्राय है।
ऊपर गाथापति चोर विमोक्षण नामक जिसन्याय (उदाहरण) का उल्लेख किया गया है, उसका स्वरूप इस प्रकार है-किसी जगह 'एक राजा था। एक बार उसने घोषणा करवाई-हे लोको ! आज नगर के वाहर उद्यान में कौमुदी महोत्सव मनाना है, अतएव इस रात्रि के
થાવરણમાથી છૂટીને ત્રસકાયમાં ઉત્પન્ન થઈ જાય છે. એવી સ્થિતિમાં - પ્રતિજ્ઞા કરવાવાળાએ ત્રસ જીવેની હિંસાને ત્યાગ કર્યો અને ત્રસ તથા સ્થા
વરપણુથી ઉત્પન્ન થયા. તે તે સમયે તેને ઘાત કરવા લાગશે આ રીતે કથાવર જીવને ઘાત કરવાથી તેની પ્રતિજ્ઞા ' ખંડિત થઈ જાય છે તેથી જ પ્રતિજ્ઞા લેતી વખતે એવું કંઈક વિશેષણ જવું જોઈએ કે જેનાથી પ્રતિજ્ઞા ખંડિત ન થાય. આ પ્રમાણે મારા અભિપ્રાય છે - ઉપર ગાથાપતિ ચારવિમોક્ષણ નામના જે ન્યાયનું ઉદાહરણ આપીને તેનો ઉલ્લેખ કર્યો છે, તે ન્યાય આ પ્રમાણે છે.–કઈ સ્થળે એક રાજા હતો. તે જાહેરાત કરાવી કે-હે લેકે ! આજે નગરની બહાર ઉદ્યાનમાં કોમી નામને ઉત્સવ મનાવે છે. તેથી રાત્રીના સમયે કોઈએ શહેરની અંદર રહેવું
