Book Title: Sutrakrutanga Sutram Part 04
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
समयार्थबोधिनी टीका द्वि. श्रु. अ. ५ आचारथुनिरूपणम् . ४२१
टीका--अन्वयार्थः टीकागम्यः । 'पहि' एताभ्याम्-अनन्तरोक्ताभ्याम् 'दोहि' द्वाभ्याम् 'ठाणेहि' स्थाना- पाम् अनयों वा स्थानयोरल्पकायसत्त्रमहा कोयसत्वव्यापादनापादितकर्मबन्धसदृशत्यविसशस्वयोः विवहारे।' व्यवहार:व्यवहरणम् ‘ण विज्जई' न विद्यते न-नैव युज्यते इत्यर्थः तथाहि-न वध्यस्य सदृशत्वमसदृशत्वं चैकमेव कर्मवन्धस्य कारणं किन्तु वधकस्य तीव्रमावों मन्दभावो ज्ञानभावोऽज्ञान भावोऽल्पवीयत्वमहावीर्यस्वादिकं तदेवं वध्यधकयो. विशेषात् कर्मबन्धविशेष इत्येवं व्यवस्थिते वध्यमेवाश्रित्य सदृशत्वासदृशत्वव्यवहारो न विद्यते तथा 'एएहि' एताभ्याम् 'दोहिं ठाणेहि' द्वाभ्यां स्थानाभ्यां प्रवृत्तस्य 'अणायार' अनाचारम् 'जाणए' जानीयात् 'तथाहि-जीवसाम्यात्कर्म वन्ध सदृशत्वमुच्यते तदयुक्त यतो न जीवव्यापादनेन हिंसा, तस्य नित्यत्वेन वैर उत्पन्न होता है, इन दोनों एकान्तों से व्यवहार नहीं होता अर्थात् ये दोनो ही एकान्त पक्ष ठीक नहीं हैं। वध्य जीव की अल्पकायता या महाकायता ही एक मात्र कर्मबन्ध की तरतमता का कारण नहीं है, -किन्तु वधक का तीव्र भाव, मन्दभाव ज्ञातभाव, अज्ञातभाव, अल्पवीर्यत्व एवं महावीर्यत्व भी कर्मबन्ध के तारतम्य का कारण हैं। ऐसी स्थिति में वध्य जीव की अपेक्षा से ही बन्ध की सदृशता विसदृशता अथवा न्यूनाधिश्ता मानना संगत नहीं है। अतएव उक्त दोनों एकान्त पक्षों में से किसी भी एक पक्ष को स्वीकार करके जो प्रवृत्त होता है, वह उसका अनाचार ही समझना चाहिए ॥७॥
टीकार्थ--जीच की सदृशता के कारण कर्मबन्ध की सदृशता कही 'जाती है, सो उचित नहीं है । वस्तुत: जीव का मर जाना हिंसा नहीं है
છે. આ અને એકાત વચનેથી વ્યવહાર થતું નથી અર્થાત બને એકાન્ત પક્ષ ઠીક નથી. વય જીવનું અલ્પકાયાપણું અથવા મહાકાય પણું જ એકમાત્ર કર્મ બંધની તરતમતાનું કારણ નથી. પરંતુ વધકને તીવ્ર ભાવ મેદભાવ જ્ઞાતભાવ અજ્ઞાતભાવ, અલ્પવીય પણું તથા મહાવીયપણું પણ કમબંધના તારતમ્યનું કારણ છે. આ પરિસ્થિતિમાં વયજીવની અપેક્ષાથી જ બની સહૃશતા વિસદશતા અથવા જૂનાધિક પાણુ માનવું સંગત નથી. તેથી જ ઉક્તબને એકાન્ત પક્ષમાંથી કઈ પણ એક પક્ષને સ્વીકાર કરીને જે પ્રવૃત્ત થાય છે, તે તેને અનાચાર જ સમજ જોઈએ ના
ટીકાઈ–-જીવની સહશતાને કારણે કર્મબન્ધનું સશપણું કહેવામાં આવે છે, તે બરાબર નથી. વસ્તુતઃ જીવનું મરી જવું તે હિંસા નથી પરંતુ
