________________
આમુખ
અધ્યયનના ક્ષેત્રથી ઘણા વર્ષો દૂર રહ્યા પછી લગભગ ૨૨ વર્ષે શુભ પુન્યોદયથી લા.દ. વિદ્યામંદિરમાં દેવનાગરી લિપિ શીખવાનો મોકો મળ્યો, સાથેસાથે આગમિક સાહિત્ય વિષે પણ થોડું જાણવાનું મળ્યું; પ્રાકૃત ભાષાની રુચિ વધતા એમ.એ.કર્યું, તે પછી પીએચ.ડી. માટે વિષય નક્કી કરતાં પરમ પ્રભુ મહાવીરના આગમોનો યત્કિંચિત સ્વાધ્યાય કરી શકાય એ ઉદ્દેશ મુખ્યપણે રાખ્યો હતો, આથી મેં પીએચ.ડી.ના મહાનિબંધ તરીકે મરણસમાધિ પ્રકીર્ણકનું અધ્યયન કરવાનું નક્કી કર્યું. પ્રસ્તુત ગ્રંથ મરણસમાધિ પ્રકીર્ણકના અધ્યયનવાળા મારા મહાનિબંધનું જ સંકલિત રૂપ છે.
આગમમાં પ્રકીર્ણકસૂત્રોના માળખામાં આવેલા ઘણા પ્રકીર્ણકોનું સંશોધન, અધ્યયન હજુ બાકી છે. ૬૬૧ ગાથાઓવાળા પ્રસ્તુત પ્રકીર્ણકનું, સમાધિમરણને લક્ષમાં રાખીને લખાયેલાં છએક પ્રકીર્ણકોમાં પોતાનું આગવું સ્થાન છે. આવા પ્રકીર્ણકનું અધ્યયન કરવાની તક મને મળી તે માટે હું ધન્યતા અનુભવું છું. આ માટે મારા માર્ગદર્શક પ્રાધ્યાપક ડો.રમણીકભાઈ શાહે મને શરૂથી જ પ્રોત્સાહન આપ્યું તથા મરણસમાધિ પ્રકીર્ણકની સમજૂતી આપી. વળી પ્રસ્તુત પુસ્તક માટે પણ ‘બે બોલ' લખી આપ્યા તે બદલ હું તેમની આભારી છું.
અજ્ઞાતકર્તૃક મરણસમાધિ ગ્રંથ મરણવિષયક વિચારણાનો એક તાત્ત્વિક ગ્રંથ છે. જીવનના અંતિમ સમયે સમાધિ તથા સ્વસ્થતા રાખવાથી મરણ વિશુધ્ધ બનેછે; એ મુખ્ય વિષયને આવરી લેતાં મરણસમાધિ ગ્રંથમાં સમાધિની આવશ્યકતા, આલોચના, પ્રાયશ્ચિત, પ્રત્યાખ્યાન (પચ્ચક્ખાણ) બાર ભાવના, પરિસહ, સંલેખના આદિ વિષયોની સમજૂતી મળે છે. બે પ્રકારના મરણબાલમરણ તથા પંડિતમરણનું સ્વરૂપ અહીં જાણવા મળે છે. તથા તે પ્રકારે પંડિતમરણને સમાધિપૂર્વક પામેલા અનેક મહાપુરુષોના દૃષ્ટાંતો પણ ગ્રંથકારે અહીં મૂક્યા છે. તિર્યંચયોનિમાં રહીને પણ જીવ સમાધિ કેવી રીતે રાખી શકે છે તે પણ આપણને જાણવા મળે છે. જૈન મહારાષ્ટ્રી પ્રાકૃત ભાષામાં લખાયેલા પ્રસ્તુત ગ્રંથનો રચનાસમય લગભગ બારમી શતાબ્દીનો છે.
XIII
