________________
(૩૬)
ધર્મરત્ન પ્રકરણ.
વિચાર્યું કે–“પણ ઘણે કાળે આજ નાટક જેવાના સુખને અનુભવ કરૂં” એમ વિચારી તે પણ જેવા ગયો. ઘણા આનંદ રસથી ભરપૂર મોટું નાટક થયું જ્યારે રાત્રિ કાંઈક થોડી બાકી રહી, અને કેઈએ ઈનામ આપ્યું નહીં, ત્યારે થાકી ગયેલી નૃત્ય કરનારી આળસથી નિદ્રાળુ થવા લાગી. તે જાણી રંગને ભંગ ન થવા દેવા માટે મહત્ત રિકાએ તેણીને બંધ કરવા (જગાડવા) આ પ્રમાણે ગાયું–
હે સુંદરી ! અત્યાર સુધી સારૂં ગાયું, સારૂં વગાડયું અને સારું નચાયું. લાંબી રાત્રિ સુધી નાટકનું પાલન કર્યું, હવે તે રાત્રિને છેડે આવ્યો છે માટે તું પ્રમાદ ન કર. ” આના અર્થવાળું ગાયન સાંભળી ક્ષુલ્લક કુમારે પ્રતિબોધ પામી તે નર્તકી ઉપર ઇનામ તરીકે પિતાને રત્નકંબળ નાંખે, યશોભદ્ર નામના યુવરાજે કુંડળ નાંખ્યું. સાર્થવાહની સ્ત્રી શ્રીકાંતાએ હાર નાંખે, જયસંધિ નામના રાજમંત્રિએ કંકણનાંખ્યું અને કર્ણપાળ નામના મેટા મહાવતે અંકુશરત્ન નાંખ્યું. આ પાંચ વસ્તુ લાખ લાખના મૂલ્યવાળી હતી. તે ઉપરાંત રાજા વિગેરેએ પણ સારું ઈનામ નાંખ્યું, એટલે નર્તકીને ઘણે મેંટે લાભ થશે. પછી પ્રાત:કાળે રાજાએ ભુલકને પૂછયું કે–“તું કેમ આટલો બધે તુષ્ટમાન થયા?” ત્યારે તેણે પોતાને સર્વ વૃત્તાંત કહી છેવટ રાજ્ય લેવા માટે આ છું એમ કહ્યું, અને રાજાને મુલારત્ન દેખાડયું. તે જોઈ રાજાએ તેને કહ્યું--તે તારી ઈચ્છા પ્રમાણે રાજ્યને ભાગ ગ્રહણ કર. મુલ્લકે કહ્યું-“હવે મારે રાજ્યથી સયું” કારણ કે હવે જીવિત ઘણું થોડું બાકી રહ્યું છે. માટે હું સંયમનેજ પાળીશ.” પછી યશોભદ્રને પૂછવાથી તેણે કહ્યું કે મેં પણ ચિંતવ્યું હતું કે –“રાજા વૃદ્ધ છે, માટે તેને મારીને હું રાજ્ય ગ્રહણ કરૂં. તેટલામાં તે નકીના ગાયનથી હું બેધ પામ્યું. પછી રાજાના પૂછવાથી શ્રીકાંતા પણ બેલી કે– મારો પતિ સાર્થવાહ ઘણા કાળથી પરદેશ ગયા છે, તેથી હું અન્ય પુરૂષ પાસે ગમન કરવાની ઈચ્છાથી
૧ મેટી નાટકડીએ.
