________________
(૧૪૪)
ધર્મરત્ન પ્રકરણ
વળી જિનાગમમાં પૂર્વાપર વિરોધ આવતો નથી કારણ કે “જિનેશ્વરાએ જે પ્રમાણે ધર્મનું મૂળ દયા કહી છે તે જ પ્રમાણે સર્વ પ્રાણુંએને હિતકારક ક્રિયા પણ કહી છે. તથા જેમ આરંભમાં સામાયિક કહ્યું છે તે જ રીતે તેને પાલન કરનારા ક્ષમાદિક ગુણે પણ કહેલા છે.” તેથી કરીને ચૈત્યવંદનાદિક સમગ્ર ક્રિયાઓ આગમ પૂર્વક જ એટલે આગમનના વચનને વિચાર કરવા પૂર્વક જ કરે છે. અહીં રજા શબ્દને અર્થ નિશ્ચયરૂપ થાય છે.
તેમાં ચિત્યવંદનને વિધિ દશ ત્રિકની આરાધના રૂપ કહે છે. તે વિષે આગમમાં કહ્યું છે કે “ત્રણ નિસાહિ૧, ત્રણ પ્રદક્ષિણા ૨, ત્રણ પ્રણામ ૩, ત્રણ પ્રકારની પૂજા ૪, ત્રણ અવસ્થાની ભાવના ૫, ત્રણ દિશામાં જોવાની વિરતિ ૬, ત્રણ વાર પગ નીચેની ભૂમિનું પ્રમજન ૭, ત્રણ વર્ણાદિક ૮, ત્રણ મુદ્રા ૯ તથા ત્રણ પ્રકારનું પ્રણિધાન ૧૦. આ પ્રમાણે જે મનુષ્ય ઉપયોગ પૂર્વક ત્રણ કાળ જિનેશ્વરને દશ ત્રિક સહિત વંદના કરે તે મેક્ષ સ્થાન મેળવે છે.” ઈત્યાદિ હવે પૂજાવિધિ આ પ્રમાણે છે–દેવના ગુણનું જ્ઞાન થવાથી તેવા પ્રકારના મનના પરિણામને અનુસરતું જે આદર સહિત પૂજન થાય તેજ દેવપૂજન ઇચ્છેલું છે. કહ્યું છે કે –“પૂજાને સમયે પવિત્ર થઈને ઉત્તમ પુષ્પાદિકવડે વિધિ પ્રમાણે ઉત્તમ સ્તુતિ અને સ્તંત્રની રૂચિવાળાએ જિન પૂજા કરવી. તે વખતે વસ્ત્રવડે નાસિકા બાંધવી અથવા જેમ સમાધિ (મનની પ્રસન્નતા) થાય તેમ વર્તવું, તથા શરીરને વિષે કંડૂઅનાદિક પણ કરવું નહીં.” હવે ગુરૂવંદના આ પ્રમાણે છે–છ સ્થાનકની આરાધનારૂપ, પચીશ આવશ્યકવડે વિશુદ્ધ અને બત્રીશ દોષ રહિત દ્વાદશાવર્ત વંદન કરવું જોઈયે. તેમાં છ સ્થાન આ પ્રમાણે કહ્યાં છે-“ઈચ્છા ૧, અનુજ્ઞા ૨, અવ્યાબાધ ૩) યાત્રા ૪, યાપના ૫ અને અપરાધની ક્ષામણ ૬, આ છ સ્થાને વંદનને વિષે હાય છે.” પચીશ આવશ્યક આ પ્રમાણે છે- “બે અવનામના ( નમસ્કાર) ૨, એક યથાજાતરૂપતા ૩, બાર આવર્ત ૧૫, ચાર વાર મસ્તક ૧૦
