________________
+
-
1
,
*
(૧૩૬) . * ધર્મરત્ન પ્રકરણ.
ધનને ઉપાર્જન કરવામાં દુઃખ છે, ઉપાર્જન કર્યા પછી તેનું રક્ષણ કરવામાં પણ ખ છે, તેનો નાશ થાય તે વખતે પણ દુ:ખ છે તથા તેને ખર્ચ કરવામાં પણ દુ:ખ છે. માટે ધિક્કાર છે કે ધન જ દુઃખનું સ્થાન છે ” તથા આયાસનું એટલે ચિત્તના ખેદનું કારણ છે. કહ્યું છે કે-“મારું ધન રાજા લૂંટી લેશે? કે અગ્નિ બાળી નાંખશે? કે બળવાન થયેલા પિત્રાઈએ લઈ લેશે? ચોરે ચોરી જશે ! કે પૃથ્વીમાં દાટયા છતાં નાશ પામશે? આ પ્રમાણે નિરંતર ધ્યાન કરતો ધનિક પુરૂષ રાત દિવસ અત્યંત દુઃખી રહે છે.” તથા કલેશનું એટલે શારીરના પરિશ્રમનું કારણ છે. કહ્યું છે કે –“ધનને માટે થઈને કેટલાએક મનુષ્ય મગર વિગેરે જળચરોના સમૂહથી ભરેલા સમુદ્રને તરે છે, બીજા કેટલાએક મનુષ્ય તીક્ષણ શાસ્ત્રોના આઘાતથી ઉત્પન્ન થયેલા અગ્નિના કણિયાએથી ભયંકર એવા યુદ્ધમાં પ્રવેશ કરે છે, કેટલાએક ટાઢ, તડકે, પાણી અને વાયુવડે શરીરને ગ્લાનિ પમાડી ખેતીનું કર્મ કરે છે, કેટલાએક અનેક પ્રકારના શિલ્પકર્મને કરે છે, અને કેટલાએક નાટક વિગેરે કરે છે.” તથા ધન અસાર છે, કેમકે તે સારૂં ફળ આપતું નથી. કહ્યું છે કે “ધન વ્યાધિઓને રૂંધી શકતું નથી, મરણ, જન્મ અને વૃદ્ધાવસ્થાને ક્ષય કરવામાં સમર્થ નથી, ઈષ્ટના વિયોગને નાશ કરી શકતું નથી, અનિષ્ટના સંયોગનું હરણ કરી શકતું નથી, અન્ય જન્મમાં સાથે આવતું નથી, તથા પ્રાયે કરીને ચિતા, બંધુ સાથે વિરોધ, વધ, બંધન અને ત્રાસનું સ્થાનરૂપ છે. તેથી કરીને વિદ્વાન પુરૂષ ધનને એક ક્ષણમાત્ર પણ સુખકારક માનતું નથી. આવા પ્રકારનું ધન જાણીને બુદ્ધિમાન પુરૂષ તે દ્રવ્ય ઉપર જરા પણ લેભ પામતો નથી, ઘણે લેભ તે શાને જ કરે? એ પણ” શબ્દનો ભાવાર્થ છે. જે ભાવશ્રાવક હોય તે અન્યાયથી દ્રવ્ય ઉપાર્જન કરવામાં પ્રવર્તતે નથી, તેમજ ઉપાર્જન કરેલા દ્રવ્ય ઉપર અતિ તૃષ્ણાવાળે થતું નથી. પરંતુ તે આ પ્રમાણે વતે છે–“આવકમાંથી એ ભાગ નિધાનમાં નાંખવે, એથે ભાગ વેપારમાં રાખ,
