________________
(૮૪)
ધર્મરત્ન પ્રકરણ આવે ત્યારે ઉભા થવું, હાથ જોડવા, તેમને આસન આપવું, તથા ભક્તિભાવથી તેના શરીરની સેવા કરવી, તે સર્વ વિનય કહેવાય છે.” તથા બહુમાન એટલે મનની વિશેષ પ્રકારની પ્રીતિ. કહ્યું છે કે-“માનવા લાયક જનને વિષે આ જ ગુરૂ છે, પંડિત છે, અને મહાત્મા છે, એ. હમેશાં ભાવથી--અંત:કરણથી જે મનને પરિણામ થાય તે બહુમાન કહેવાય છે. તે વિનય અને બહુમાન કરીને સાર-પ્રશસ્ત રીતે વ્રતનું શ્રવણ કરે. એવો સંબંધ કર. અહીં વિનય અને બહુમાનના ચાર ભાંગાઓ છે. તે આ રીતે—કે ધૂર્ત જાણવાની ઈચ્છા થવાથી વંદનાદિક આપીને વિનય સહિત સાંભળે છે, પણ તે વ્યાખ્યાન આપનાર ઉપર ભારે કમી હોવાથી બહુમાનવાળે થતા નથી. ૧. કેઈ બહુમાનવાળો હોય છે, પણ શક્તિરહિત હોવાથી વિનય કરી શકતો નથી, તે ગ્લાન વિગેરે જાણ. ૨. જેનું નજીકમાં કલ્યાણ થવાનું હોય એ કઈ વિનય અને બહુમાન એ બનને સહિત સાંભળે છે. ૩. તથા કેઈ અત્યંત ભારે કમી છવ બેમાંથી એકે કરતો નથી, અને સાંભળે છે. ૪. આ ચોથા ભાંગાવાળાને આગમને અનુસારે પ્રવર્તનાર ગુરૂએ ભણાવ પણ ગ્ય નથી. કારણ કે આગમમાં કહ્યું છે કે-“ચાર જણ વાચનાને અયોગ્ય કહ્યા છે. તે આ પ્રમાણે વિનય રહિત ૧, વિગઈમાં આસકિતવાળો ૨, ક્રોધ જેણે ઉપશમાવ્યો નથી તેવા ૩ અને પ્રબળ કષાયવાળો ૪.” તથા–“આઘે કરીને એટલે સર્વને સામાન્ય રીતે ઉપદેશ દેતા છતાં પણ જે વિનયવંત હોય તેને સર્વથી જુદો પાડીને મધુર વાણી વડે જ્ઞાનાદિકની વૃદ્ધિ કરનાર તે ઉપદેશ આદેશે (આજ્ઞાઓ) કરીને દે.” કારણ કે-“અવિનીતને કહેવામાં કલેશ (પ્રયાસ ) ઘણે થાય છે, અને કહેલું ફેગટ થાય છે. ( જાય છે.) ક માણસ ઘંટા કરવાનું લોઢું જાણીને (જાણતા છતાં) તેના વડે સાદડી બનાવવામાં પ્રવૃત્તિ કરે?” આથી કરીને વિનય અને બહુમાન સહિત વ્રતનું શ્રવણ કરે એ પ્રકૃત સિદ્ધ થયું. કેની પાસેથી? તે કહે છે.—ગીતાર્થ પાસેથી. ગીતાર્થનું લક્ષણ આ પ્રમાણે છે-“ગીત એટલે સૂત્ર કહેવાય છે,
