________________
(૧૧૬)
ધર્મરત્ન પ્રકરણ એટલે પૂજ્યવર્ગની (સેવા કરતો) અહીં જે કે માતા પિતા વિગેરે પણુ ગુરૂ કહેવાય છે, તે પણ ધર્મને અધિકાર હોવાથી અહીં ગુરૂ શબ્દ કરીને આચાર્ય વગેરે જ કહેલા છે. તેથી તેમને આશ્રીને જ ગુરૂશુમૂષકની વ્યાખ્યા કરવી. ગુરૂનું લક્ષણ આ પ્રમાણે કહેલું છે. – ધર્મને જાણનાર, ધર્મને કરનાર, નિરંતર ધર્મને પ્રવર્તાવનાર તથા પ્રાણુઓને ધર્મશાસ્ત્રને ઉપદેશ કરનાર ગુરૂ કહેવાય છે.” તથા–“સારા રૂપવાળ ઓજસ્વી-તેજસ્વી, (જેને દીઠા ગતમાદિક મહાપુરૂષ સાંભરે તે) યુગપ્રધાન આગમને જાણનાર (જે કાળે જેટલું આગમ વર્તતું હોય તેને જાણનાર), મધુર વચનવાળા, ગંભીર, બુદ્ધિમાન અને ધર્મનો ઉપદેશ આપવામાં તત્પર આટલા ગુણવાળા આચાર્ય હોય છે. ” તથા–“ અપરિસાવી (ગુપ્તવાત પ્રકાશ ન કરે તેવા), સૈમ્ય-સુંદર મૂતિ વાળા, સંગ્રહશીળ -ઉપધિ વિગેરેને સંગ્રહ કરનાર, અભિગ્રહ ધારણ કરવાની મતિવાળા, અન્યની નિંદા નહીં કરનાર, ચપળતા રહિત-સ્થિર ચિત્તવાળા અને પ્રસન્ન હૃદયવાળા ગુરૂ હોય છે.” તથા આચાર્યના ૩૬ ગુણો આ રીતે કહ્યા છે. સંવિગ્ન વૈરાગ્યવાળા ૧, મધ્યસ્થ ૨, શાંત ૩, મૃદુ-સ્વભાવે કમળ ૪, જુ-સરળ પ્રકૃતિવાળા ૫, સંતોષી ૬, ગીતાર્થ, ૭, જેણે
ગોદહન કર્યું હોય તે ૮, અન્યના ભાવ (અભિપ્રાય) ને જાણનાર ૯ લબ્ધિવાળા, ૧૦, દશનીય ૧૧, આદેય નામ કર્મવાળા ૧૨, બુદ્ધિમાન ૧૩, વિજ્ઞાન (કળા) વાન ૧૪, નીરોગી ૧૫, વાદ કરવામાં કુશળ ૧૬, નિમિત્તશાસ્ત્ર જાણનાર ૧૭, ઓજસ્વી-પરાક્રમી ૧૮, પરેપકારી ૧૮, ધારણામાં બળવાન-નિપુણર૦, બહુદષ્ટ-જેણે ઘણું જાણ્યું જોયું હોય તે (અથવા દીર્ધદષ્ટિવાળા) ૨૧, નયમાં નિપુણ ૨૨, પ્રિય વચન બોલનાર ૨૩, સુંદર સ્વરવાળા ૨૪, તપ કરવામાં તત્પર ૨૫, સંદર શરીરવાળા ૨૬, સારી બુદ્ધિવાળા ર૭, ત્યાગી-દાતાર ગુણવાળા ૨૮, નિરંતર આનંદમાં રહેનાર ૨૯ ચાખા-શુદ્ધ મનવાળા ૬૦, ગંભીર ૩૧, અનુવતી–ગચ્છ સામુદાયાદિ ભવ્ય જનોનું હિત
