________________
(૧૨૬)
ધર્મરત્ન પ્રકરણ, આરંભીને જીવનિકા નામના અધ્યયન સુધીનાં સૂત્રને ભણે છે તે વિષે કહ્યું છે કે–“રાજમાઇsafજચંતા મા જ વરરર” શ્રાવકને સૂત્રથી અને અર્થથી (બંનેથી) પ્રવચનમાતૃકાને આરંભને ષજીવનિકા પર્યત ગ્રહણ શિક્ષા છે એટલે ભણવાનું છે” આ વચન ઉત્તમ શ્રાવકને આશ્રીને કહ્યું છે. પરંતુ સામાન્ય શ્રાવકને તો સંગ્રહણી, કર્મ ગ્રંથ, ઉપદેશમાળા વિગેરે પ્રકરણેના સમૂહ તથા આચાર્યાદિકે પ્રસન્નતાથી કહેલા બીજા ગ્રંથ પણ ભણવાના છે. આ પ્રમાણે શ્રાવક સૂત્રને વિષે કુશળતાને પામે છે. ૧. તથા તે જ પ્રમાણે એટલે પોતાની ભૂમિકાના ઉચિતપણાએ કરીને સુતીર્થની પાસે એટલે સુગુરૂની પાસે સૂત્રના અર્થને સાંભળે છે તે વિષે કહ્યું છે કે “તીર્થને વિષે (પાસે) વિધિ પ્રમાણે સૂત્ર અને તેના અર્થનું ગ્રહણ કરવું, અહીં તીર્થ એટલે સૂત્ર અને અર્થ બન્નેને જાણનાર ગુરૂ સમજવા અને વિધિ એટલે વિનય વિગેરે ઉચિતપણું કરવું તે” ઇત્યાદિ. આ કહેવાથી યતિને અને શ્રાવકને ગુરૂની સમીપે જ સૂત્ર અને તેનો અર્થ ગ્રહણ કરે એગ્ય છે એમ સૂચવ્યું છે. કારણ કે કહ્યું છે કે “શાસ્ત્રમાં કહેલી સર્વ ક્રિયાઓ ગુરૂને જ આધીન છે, તેથી કરીને હિતની ઈચ્છાવાળાએ ગુરૂની આ રાધનામાં તત્પર થવું.” આ પ્રમાણે બીજી અર્થની કુશળતા કહી. ૨. તથા જિનમતને વિષે પ્રસિદ્ધ એવા ઉત્સર્ગ અને અપવાદના વિષયને વિભાગ વિશેષે કરીને જાણે છે. અહીં ભાવાર્થ એ છે જે કેવળ ઉત્સ
નું જ અવલંબન કરવું એમ નથી, તેમજ કેવળ અપવાદ માર્ગને જ પ્રમાણરૂપ ગણવો એમ પણ નથી. પરંતુ ગુરૂના ઉપદેશથી તે બન્નેને અવસર જાણવો જોઈએ. કહ્યું છે કે–“ઉંચાની અપેક્ષાએ નીચાની પ્રસિદ્ધિ છે, અને નીચાની અપેક્ષાએ ઉંચાની પ્રસિદ્ધિ છે, તે જ પ્રમાણે અન્યોન્યની અપેક્ષાએ ઉત્સર્ગ અને અપવાદ બંને તુલ્ય છે. દ્રવ્યાદિકે કરીને યુક્ત (સમર્થ) પુરૂષને ઉત્સર્ગ માર્ગને આશ્રી અનુષ્ઠાન કરવું તે એગ્ય છે, અને દ્રવ્યાદિકથી રહિત જનને અપવાદ
૧ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ.
