________________
ચાર પ્રકારના શ્રાવકોનું વર્ણન.
(૮૧)
વ્યવહાર નયના મતે કરીને આ સર્વ ભેદ ભાવશ્રાવકજ કહેવાય છે, કેમકે તેઓને તે જ પ્રમાણે વ્યવહાર થાય છે. પરંતુ નિશ્ચયનયના મતમાં તે ખરંટ અને સપત્ની જેવા જે કહ્યા તે મિથ્યાષ્ટિ હોવાથી દ્રવ્ય શ્રાવક અને બાકીના ભાવશ્રાવક કહેવાય છે. તે સર્વેનું સ્વરૂપ આગમને વિષે આ પ્રમાણે કહ્યું છે–“જે હંમેશાં મુનિઓના કાર્યનું ચિંતવન કરતો હોય, જે મુનિની ખલના–ભૂલ જોયા છતાં પણ તેના ઉપર સ્નેહ રહિત ન થતો હોય, અને મુનિઓને એકાંતપણે જે વત્સલ હોય તે શ્રાવક માતા સમાન કહે છે. ૧. જે સાધુજન ઉપર હૃદયથી પ્રીતિ રાખતો હોય, પરંતુ તેનો વિનય કરવામાં મંદી આદરવાળો હોય, તથા સાધુનો પરાભવ થાય તો તરત તેને સહાયકારક થાય, તે શ્રાવક સાધુને ભાઈ તુલ્ય છે. ૨. સાધુ કેઈ કાર્યમાં પોતાને ન પૂછે તો માનને લીધે કાંઈક સાધુ ઉપર જે રોષ કરે, તથા જે પિતાને મુનિઓના સ્વજન કરતાં પણ હું અધિક છું, એમ માને, તે મિત્ર સમાન કહે વાય છે. ૩. જે શ્રાવક સ્તબ્ધ (માનવાળો) હાઈ સાધુનાં છિદ્રોજ જેત ફરે, તેના પ્રમાદને નિત્ય ગાયા કરે, અને સાધુને તૃતુલ્ય ગણે, તે સપત્ની તુલ્ય કહ્યો છે. ૪.” તથા બીજી રીતના ચાર પ્રકાર માટે પણ આ પ્રમાણે કહ્યું છે –“ગુરૂએ કહેલે સૂત્રને અર્થ જેના હૃદયમાં યથાર્થ રીતે પ્રતિબિંબિત થાય, તે સુશ્રાવકને સિદ્ધાંતમાં આદ સમાન વર્ણવ્યા છે. ૧. વાયુવડે પતાકાની જેમ જે મૂઢ કે વડે ભ્રમિત થાય-નિશ્ચયથી ફર્યા કરે તે ગુરૂના વચન ઉપર ખરી શ્રદ્ધાવાળો નહીં હોવાથી પતાકા તુલ્ય કહેવાય છે. ૨. જે ગીતાર્થ મુનિએ સમજાવ્યા છતાં પણ પોતે અંગીકાર કરેલા કદાગ્રહને મૂકે નહીં તેને થાણુ સમાન જાણ. વિશેષ એ છે કે તે મુનિ જન ઉપર
ષી હેત નથી. ૩. ગુરૂ સત્ય અર્થની પ્રરૂપણ કરતા હોય તો પણ તેને કહે કે–તમે ઉન્માર્ગના દેશક છે, નિન્હવ છે, મૂઢ છે, અને ધર્મ ક્રિયામાં મંદ-શિથિળ છે, એવા શબ્દો કહી જે ગુરૂને ખરડે તે ખરંટ
