________________
ધર્મક્રિયા કરતાં લજજા નહીં પામવા ઉપર નાગદેવની કથા. (૧૪૯)
બાર વર્ષ સુધી લેખશાળામાં અભ્યાસ કરી રત્નની પરીક્ષા કરતાં શીખ્યું હતું. તેણે રત્નના સર્વ ગુણે અને તેમનાં લક્ષણે જાણ્યાં. તેથી તેણે વિચાર કર્યો કે–“એક ચિંતામણિ રત્ન જ વાંછિત અર્થને આપનાર છે, પથ્થરના કાંકરા જેવાં બીજાં રને શા કામનાં છે? ચિંતામણિ જ વિદ્વાનને ગ્રહણ કરવા ગ્ય છે. માટે હું પણ સર્વ પ્રયત્નથી તેની જ શોધ કરૂં.” એમ વિચારીને તે ઘેર ઘેર અને હાટે હાટ ભ્રમણ કરી રત્નોની પરીક્ષા કરવા લાગ્યા. પછી જ્યારે પતાના નગરમાં ચિંતામણિને પાપે નહીં, ત્યારે તે પિતાની રજા લઈ વિદેશમાં જવા નીકળે. તે વખતે તેના પિતાએ તેને કહ્યું કે-હે પુત્ર! શાસ્ત્રના વચને કરીને શું ફળ છે? એ મણિ કયાંઈ પણ હેય જ નહીં. એ તો પંડિત લોકોએ ઉપમા કરેલી છે. તેથી પ્રત્યક્ષ દષ્ટિએ જોઈ શકાય તેવા વેપારને તું કર, કે જેથી તું ઘણું લક્ષ્મીનું ભાજન થાય.” આ પ્રમાણે પિતાએ કહ્યા છતાં પણ તે બળાત્કારે પિતાની રજા લઇ ચિંતામણિના શાસ્ત્રનું સ્મરણ કરતો તેની પ્રાપ્તિ માટે ઉત્સુક થઈ નગરમાંથી નીકળ્યો. દરેક નગરમાં રત્નોની શોધ કરવા લાગે. તે નગરમાં પણ ચિંતામણિને નહીં જેવાથી તે પર્વતના શિખર ઉપર ચડ, અને વેળા (ભરતી) એ કરીને વ્યાપ્ત એવા સમુદ્રના કિનારાઓ ઉપર પણ ભટકયે. તે પણ કેઈ ઠેકાણે તે પામ્યો નહીં. ત્યારે તે વિચાર કરવા લાગ્યું કે શું પૃથ્વી પર ચિંતામણિ છે જ નહિ એ વાત સાચી હશે ? અથવા તો શાસ્ત્રમાં કહેલી હકિક્ત અન્યથા (અસત્ય) હેય જ નહીં.” એ પ્રમાણે મનમાં નિશ્ચય કરી તે ફરીથી ભ્રમણ કરવા લાગ્યા.
એકદા ગામે ગામ તે મણિની ખાણે પૂછવા લાગ્યું, ત્યારે તેને કેઈ એક વૃદ્ધ પુરૂષે કહ્યું કે-“અમુક ઠેકાણે મણિવતી નામનો પર્વત છે. ત્યાં જે મનુષ્ય પુણ્યશાળી હોય તેને મણિઓ પ્રાપ્ત થાય છે.” તે સાંભળીને તે મણિની શેને માટે પૂછતાં પૂછતાં મહાકષ્ટ કરીને ત્યાં પહેર્યો. તે ઠેકાણે કેઈ એક પશુપાળ (ભરવાડ) બેઠે હતો તેને તે મળ્યો. તેના હાથમાં એક ગેળ પથ્થર જોઈ તેણે પિતાના હાથમાં
