________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
,
૨૧
જ થાય એટલે તરત જ. કિન્તુ વારંવાર એ રીતે નિરુપસર્ગતા (સંસારમાં કોઈ ઉપદ્રવ ન આવે) કરવાથી ) કર્મક્ષયના ઉદેશથી પણ પ્રવર્તે છે. પણ ઈત્યાદિ આશયથી સાધર્મિક દેવતા (રોહિણી-અમ્બા પહેલેથી જ કર્મક્ષય માટે જ તેને પ્રવર્તાવવાનું શકય વગેરે)ને ઉદ્દેશીને જે કુશલાનુષ્ઠાન તરીકે તારૂપ નથી. જો કાયમ કર્મક્ષયના ઉદ્દેશથી જ ધર્મ કરવાનો પ્રવૃત્તિ થાય છે તેના વડે કષાયદમન આદિની ઉપદેશ કરવાનો હોય તો પંચાશક શ્રાદ્ધવિધિ ધર્મ પ્રધાનતાથી મોક્ષમાર્ગને અનુકૂળ અધ્યવસાય (કે જે સંગ્રહ વગેરે શાસ્ત્રોમાં વિધાન કયારે ઉપદેશવાના? પૂર્વે ન પણ હોય) પ્રાપ્ત થઈ અનેક મહાનુભાવો - હવે મુગ્ધ કોને કહેવાય એ પણ એક પ્રશ્ન છે - કેવલભાષિત ચારિત્ર ધર્મનો લાભ પામી ગયા. જે ગ્લો.૨૩ની ટીકામાં એનો અર્થ અવ્યુત્પન્નબુદ્ધિ શાસ્ત્રકાર ભગવંતો રોહિણી-અંબા આદિના ઉદેશથી એવો કર્યો છે. શ્લો. ૨ની ટીકામાં મધુ શબ્દનો કરાયેલા કષાયત્યાગ-બ્રહ્મચર્ય-જિનપૂજા આદિની અર્થ કર્યો નથી પણ મુગ્ધતર લોકો કેવા હોય તેનું પ્રધાનતાવાળા તપથી અનેક મહાનુભાવોને વર્ણન કરતાં કહે છે કે વિદ્વત્ત... અર્થાત ચારિત્ર-લાભ થવાનું જણાવતા હોય, એ કોઈ દિવસ સદબુદ્ધિવાળા તો “મોક્ષ માટે જ આ તપ વિડિત છે' એવું વિધાન કરે ખરા કે ‘સાંસારિક લાભનો આશયથી એમ સમજીને તપસ્યા કરે છે. (ઉપદેશક કહે એ જાદી ધર્મ કરે તો સંસારવૃદ્ધિ થાય ?' વસ્તુ છે અને વ્યકિત પોતે આમ સમજે એ જુદી વસ્તુ
શ્લો. ૨૮થી સર્વાંગસુંદર આદિ તદ્દન સાંસારિક છે.) તત્ત્વાર્થસત્રમાં કહ્યું છે કે “વિશિષ્ટમતિવાળો લાભના પ્રયોજક તપ વગેરે દેખાડયા. ત્યાં પણ ઉત્તમ પુરુષ મોક્ષ માટે જ પુરુષાર્થ કરે છે.”
કોઈએ શંકા કરી કે “આ બધા તપ તો ‘સાભિધ્વંગ આ રીતે એ સ્પષ્ટ થાય છે કે જેઓને “આ મોક્ષ
(સાંસારિક વસ્તુની આસકિતવાળા) થતા હોવાથી માટે જ વિહિત છે' એવી સદ્બુદ્ધિ છે તેઓ મુગ્ધતર
મુકિતમાર્ગ ન કહેવાય.” તો આ શંકાનો ઉત્તર શ્લો. થયા. એનો વિશિષ્ટ ખુલાસો તત્ત્વાર્થસત્રની પંક્તિમાં ૨૯માં સ્પષ્ટ જણાવી દીધો કે માર્ગપ્રાપ્તિના હેતભત કર્યો એમાં વિશિષ્ટમતિવાળા ઉત્તમ પરષની વાત હોવાથી ઉપચારથી એ પણ માગે જ છે. આ રીતે કરી, એટલે વિશિષ્ટમતિવાળા ઉત્તમ પુરષો એ મુકિતમાર્ગ પ્રાપકતાના હેતુથી ઉપચારથી માર્ગ કહીને મુગ્ધતર થયા અને મધ્યમ-વિમધ્યમ વર્ગ બધો જ એનું સમર્થન કર્યું, પણ વિષાદિ-અનુષ્ઠાન કહીને મુગ્ધકક્ષામાં આવી ગયો. આ વાતમાં હવે શંકા રહેતી ત્યાજય હોવાનું ન કહ્યું, એ કેટલું બધું માર્ગદર્શક છે! નથી. એટલે જે લોકો ઉભયલોકહિતાર્થી અથવા માત્ર કોઈની પણ મતિ શુદ્ધ કરવા પૂરતું છે.). પરલોક હિતાર્થી છે તેઓ બધાના ખાસ હિત માટે સર્વાંગસુંદર આદિ તપ એ નિયાણું નથી :શાસ્ત્રકારોએ રોહિણી આદિ તપનું વિધાન કર્યું. વળી આગળ આ બધા સર્વાંગસુંદર તપો કોઈપણ વિચક્ષણ ભવ્યજીવ સમજી શકે તેમ છે કે સનિદાન હોવાની કોઇએ શંકા કરી તો એના લગભગ દરેક કાળમાં (ખાસ કરીને આજના કાળમાં) નિરાકરણ માટે અને આ તપોમાં પ્રવૃત્તિ પણ ઉપર કહ્યા એવા ઉત્તમ લોકો તો ઘણા ઓછા હોય કે નિર્નિદાન છે એ દેખાડવા માટે ગ્લો.૪૧ ની ટીકામાં જેઓ માત્ર મોક્ષ માટે જ પ્રયત્ન કરે, (મોટા ભાગે તો કહ્યું કે “આ બધી તપ ક્રિયા ધર્મબહુમાનગર્ભિત આવા સાધુમહાત્માઓ જ હોય.) તો પછી ઉપદેશકો હોવાથી નિર્નિદાન છે. બોધિબીજરહિત જીવોને સર્વ સામાન્ય સભામાં કઈ રીતે એમ કહી શકે કે “ધર્મ બોધિબીજ-સંપાદક છે,... યાવત ભવવિરાગાદિનું મોક્ષ માટે જ થાય અને મોક્ષ સિવાય બીજા કોઇપણ નિમિત્ત છે.' આશયથી લેશમાત્ર થાય જ નહીં ?'
સમગ્ર આ સંદર્ભ શાંતચિત્તે પૂર્વગ્રહ મુક્તપણે શ્રી પંચાશક શાસ્ત્રની શ્લો. ૨૭ ની ટીકામાં વાંચી જનારને ખાતરી થશે કે સામાન્યતઃ મોક્ષના પણ એક ખૂબ જ સુંદર સ્પષ્ટતા કરી દીધી છે કે અ-વેષી સર્વલોકોથી, વિશેષતઃ મુગ્ધલોકોથી જીવનમાં
For Private and Personal Use Only
