________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૯૮).
(યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય વ્યાખ્યાનો
મૂકયાં. દુન્યવી ધોરણ પલટો, તો પછી ઈચ્છાયોગની રહ્યો છું ? હજી કેટલી અવિધિ અને કેટલા સાધના વેગવંતી બનીને, અપ્રમાદ, શ્રદ્ધાબળ, બોધ, અતિચારવાળી મારી સાધના છે? ને - વગેરે વધી શાસ્ત્રયોગ તરફ આગળ વધાય.
મારે કયાં જવું છે? એટલે સંપૂર્ણ વિધિ અને પટુબોઘ શાનો?:
તદ્દન નિરતિચાર એવી શાસ્ત્રયોગની કેવીક શાસ્ત્રયોગમાં “અપ્રમાદ' અને “તીવ્ર શ્રદ્ધા સાધનામાં મારે પહોંચવું છે?' અર્થાત સંપ્રત્યયાત્મક શ્રદ્ધા એ બે લક્ષણની જેમ ત્રીજી
આત્મ-નિરીક્ષણ લક્ષણ પટુબોધ છે. “પટુબોધ' એટલે તીવ્ર બોધ,
સ્વકીય યથાર્થ દર્શન : “વિચારાય કે “જાવું છે નિપુણ બોધ, સૂક્ષ્મતાવાળો બોધ. શાનો બોધ ? તો કે
મારે અપ્રમાદ-સ્થિતિમાં, અખંડ ધર્મ-ક્રિયાની (૧) એક તો શાસ્ત્રોનો બોધ, તે એવો તીવ્ર અને
પ્રવૃત્તિમાં, અતિ નિર્મળ ને અતિ ચકોર બુદ્ધિના નિપુણ કે સાધુક્રિયા સિવાયના સમયમાં એ શાસ્ત્રના
ઘરમાં; ને હું ઊભો છું કયાં ? હું છું પ્રમાદ ભરેલી સૂત્ર યા પદાર્થમાં જ મન રહ્યા કરે. (૨) બીજી રીતે
સ્થિતિમાં ! વિકથા-કુથલી રાગદ્વેષાદિ કરવાની તીવ્ર શાસ્ત્રબોધ એ, કે પોતે જે ધર્મયોગ સાધે છે,
દશામાં ! હું છું બુદ્ધિનો બંઠ ! ને ધર્મ હું એનાં વિધિ-વિધાન, એના કાળ-આસન-મુદ્રા, તથા
ખોડખાંપણવાળો કરી રહ્યો છું ! તો ત્યાં કેવી રીતે અન્ય સાધનો અંગેનો બોધ, તેમજ એમાં શી શી રીતે
જવાશે? ઘોર સંસારમાં આવી દિવ્ય વાતો મળી છતાં અતિચાર લાગે, દોષ લાગે,..... વગેરેનો સૂક્ષ્મ
કેમ પ્રમાદમાં આથડી રહ્યો છું? આવી જ દિવ્ય વાતો બોધ. શાસ્ત્રયોગ સાધનાર આ બાબતો સૂક્ષ્મતાથી
જીવનમાં ઉતારવાની તક મળી છે તે અહીં નહિ જાણનારા હોય. તો જ એનાં વિધિવિધાન બરાબર
ઉતારું તો પછી આ તક કયાં મલશે ? કયા જનમમાં સાચવી શકે, એના યોગ્ય કાળે, તેમજ એનાં
આ દિવ્ય વાતો જીવનમાં ઉતારીશ ? હું વીરાસન, ઉત્કટ આસન, આદિનું અને એની
મહાસામ્રાજયનો રાજા કે મંત્રી હોઉં, છતાં અહીં જે યોગમુદ્રા વગેરેનું સચોટ પાલન કરી શકે, તથા ક્યાંય
બેઠો છું તે રાજાપણું કે મંત્રીપણું મૂકીને બેઠો છું, મને પણ સાધનામાં સૂક્ષ્મ પણ દોષ અતિચાર મનથી ય ન
એ ખ્યાલ છે કે, હું સંસારનો કીડો છું. કીડો એટલે? લાગવા દે, બિલકુલ નિરતિચાર સાધના કરે. આ બધું
કીડાને ઊંચું ચંદનનું કાર્ડ આપ્યું હોય, પણ એનું પટુબોધને યાને સૂક્ષ્મ બોધને આભારી છે. એવો બોધ
કામ તો તેને કોચી ખાવાનું ! એમ મારે ચંદન જેવો જ ન હોય તો શું આચરી શકે?
માનવભવ મેં કોચી ખાવાનો રાખ્યો ! એટલો પામર તીવ્રબોધનો ઉપાયઃ
અને કંગાળ છું ! મારી આગળ મોટા નિધાન મોજુદ ત્યારે અહીં સૂક્ષ્મ બોધ માત્ર જાણકારી રૂપનો છે, પણ હું કંગાળ અને પામર કયાં લાભ લઊં છું? નથી કિન્નુ અમલી છે; સક્રિય છે. બોધથી જાણેલું એટલે ? એક પ્રભુ-પૂજા કે એક સામાયિક, એ કેવળસંપૂર્ણ અમલમાં મૂકનારા છે. આ હિસાબે વિચારવા જ્ઞાન સુધીનું નિધાન છે. પણ એ નિધાનમાંથી જેવું છે કે એ સ્થિતિએ પહોંચવા માટે કેવી કેવી સામાન્ય લાભ પણ કયાં લઈ રહ્યો છું? અરે ! સીધો ઉચ્ચ-ઉચ્ચતર ઇચ્છાયોગની સાધના કરી હોય ત્યારે આ સાદો શબ્દ કે “સંસાર ઘોર, ને કર્મ ભયંકર છે,' એથી સામર્થ્ય આવે ? એવી ઉચ્ચ-ઉચ્ચતર સાધના લાવવા જરા ય તડફડાટ પણ કયાં છે ? સંસારનો અદનો માટે આ એક ખ્યાલ આવતો-જાગતો જોઇએ કે, ગુલામ બની, કેવો ભાન ભૂલી ઈદ્રિયોના વિષયોમાં હું કયાં ઊભો છું ને મારે કયાં જાવું છે?'
આથડી રહ્યો છું? હું પ્રમાદથી ભરપૂર ભરેલો, ધર્મ
ક્રિયામાં વાતવાતમાં ખોડખાંપણ લગાડનારો, મારે કયાં ઊભો છું?' એટલે કેવાક આરાધનાની
વાતવાતમાં અતિચાર ને પ્રમાદ સેવવાનો પાર નહિ ! સામગ્રીવાળા ઉચ્ચ માનવ અવતારે કેવીક સાધનામાં
કેવો હું ? પણ હવે મારે કયાં જાવું છે ? નિર્મળ
For Private and Personal Use Only
