________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫ મી દ્રષ્ટિમાં વૈશિષ્ટયોઃ આંતરક્રિયા)
(૧૯૫
જાય. જે પોતે જડ પૌદ્ગલિક વિષયોમાં પરિણત ને પરંતુ આંતર ક્રિયારૂપ પણ સાથે ચાલતી હોય; અને ઓતપ્રોત થઈ જતો હતો, તે હવે એમાં ઘટાડો કરી ખરી ધર્મક્રિયા એ જ છે. શ્રી જ્ઞાનવિમલસૂરિજી વીતરાગના ત્યાગ-તપ-સમાદિ ધર્મમાં સીમંધર પ્રભુના સ્તવનમાં કહે છે. પરિણત-ઓતપ્રોત થઈ જવું છે. “પુદ્ગલ-પરિચય,
“અક્રિય સાધે જે ક્રિયાજી, પાપતણી અહોનિશ દશા' હતી, તે હવે વીતરાગના ધર્મ અને તત્ત્વોના પરિચયવાળી, તથા એને આધારે
તે નાવે તિલમાત; જીવન જીવી ગયેલા મહાપુરુષોના પરિચયવાળી મદ અજ્ઞાન ટળે જેથીજી, જીવનદશા ઊભી કરવી છે. એટલે જયાં જયાં જગતના
તે નહિ નાણની વાત. જડ વિષયો પર નજર ગઈ કે તરત નજરને વીતરાગના ધર્મના જ્ઞાનદર્શન-ચારિત્ર તથા
-કૃપાનિધિ ! સુણ મોરી અરદાસ” “પ્રભુ! પંચાચારના ભેદ-પ્રભેદો ને તત્સાધક પૂર્વજો ઉપર
અંતરથી અક્રિય રહીને જે બાહ્ય ક્રિયા સાધે છે તેની ફેરવી નાખે, એના ઊંડા ચિંતનમાં પડી જાય; એ પછી
તલમાત્ર જેટલી ય કિંમત નથી. પરંતુ અંતરના પુલમાં શાનો મુંઝાય? હવે તો પુદ્ગલ પરિણતિને મદ-મહત્વ અને અજ્ઞાન-મિથ્યાજ્ઞાન ટળે એવી બદલે આત્મ-પરિણતિમાં રમવું છે. જડ પદગલના જ્ઞાનદશામય ક્રિયાની મોટી કિંમત છે, એના રૂપાદિગુણોને બદલે આત્માના જ્ઞાનાદિગુણોમાં લીન પ્રભાવની વાત થાય એવી નથી કે કેટલો પ્રભાવ?” થયું છે. કયાં જડ પુદ્ગલના રૂપ-રસ-ગંધ જેવા આભ્યન્તર ક્રિયા શુભ પરિણતિની:નાશવંત અને તુચ્છ ગુણો ? અને કયાં પોતાના દાનમાં આંતરક્રિયા - આત્માના શુદ્ધ જ્ઞાન-ક્ષમા-વૈરાગ્ય
બહારથી તો દાન દઈ રહ્યો હોય, પરંતુ અંતરમાં તપ-સંયમ-અહિંસાદિ મહાન ગુણો?
દીધા કરતાં કંઈ ગણું લેવાની લાલસા હોય, તો એ પરિતોષહેતુ’:
આભ્યન્તર ક્રિયા વિનાની બાહ્ય દાનક્રિયા થઇ. એના આ આત્મ-પરિણતિમાં રમવાના અભ્યાસવાળો બદલે દાન દેવાની સાથોસાથ મનમાં થાય કે- “આ પરને પરિતાપ કરનારો શાનો બને ? એ તો ગોઝારા પૈસા જેના પર મને મદ-મમત્વના ઝેર સ્વ-પરને આનંદનું કારણ બને. હવે તો એને પીવાનું થાય છે, જેના પર મને વિષય-વિલાસની જ સંસારની પાપ-ક્રિયાઓ અને મોહમઢ-ક્રિયાઓનો દુબુદ્ધિના નશા રહ્યા કરે છે, એ પાપલક્ષ્મી સુકૃતમાર્ગે કિશો રસ નહિ. એને રસ દેવદર્શનાદિ તારક જાય એટલું સારું,’ આમ અંતરમાં ગડમથલ ચાલતી ધર્મક્રિયાઓનો, તે એનાં પ્રણિધાન અર્થાત એના હોય, ત્યારે બાહ્ય દાન-ક્રિયાની સાથોસાથ આંતર શુભ કર્તવ્ય-નિશ્ચય અને એમાં દત્તચિત્તતા વગેરે ઊભા પરિણતિની ક્રિયા ઊભી થઈ ગણાય.
તપમાં આંતરક્રિયા:આવું પ્રણિધાન હોય પછી ઘર્માનુષ્ઠાન સાથે તે એમ બાહ્ય તપનાં અનુષ્ઠાન સાથે અંતરમાં રાધાવેધની જેમ એકાગ્ર તન્મય થઈને સાધે.
“હાશ ! રોજની નિર્લજજ ખાઉં ખાઉંની બાળ પ્રણિધાનવાળી ધર્મ-પ્રવૃત્તિ એટલે રાધાવેધ જેવી
ચેષ્ટામાંથી આજે છૂટયો, એટલે આજે “ઉપવાસ',
આત્મા ને પરમાત્માની “ઉપ'=સમીપ વાસ સાધના
કરવાનો મળ્યો. આજે ઉપવાસમાં અરૂપી આત્માના બાહ્ય-આંતર ઉભયથી સક્રિયઃ
અનાહારી સ્વભાવ અને જગત પ્રત્યેના એના અલિપ્ત મન એમાં જ સમર્પિત; એટલે ધર્માનુષ્ઠાનની સ્વભાવનો કાંઈક વિચાર કરવાની તક મળશે. એમ સાધના અર્થાત્ ધર્મપ્રવૃત્તિ માત્ર બાહ્ય ક્રિયારૂપ નહિ, પરમાત્માનાં સ્વરૂપ શક્તિ, ગુણો અને ઉપકારોનો
કરે.
For Private and Personal Use Only
