________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આદ્ય ૪ દષ્ટિમાં દર્શનભેદ)
(૧૪૯
અહીં પ્રશ્ન થાય, -
પ્રન્ટિમેદવાલા યોગીઓને નથી હોતો; કેમકે એમને પ્ર. - જેમ બાહ્ય પદાર્થ ઘટ, પટ (ઘડો, વસ્ત્ર) તે તે વિષય નથવિશેષનો બોધ હોય છે. વગેરેનું, વિચિત્ર ક્ષયોપશમને લઈને વિચિત્રતાવાળું | ભાવાર્થ :- નિશ્ચિત વાત છે કે આ દર્શનભેદ દર્શન થતું હશે?
પ્રન્ચિભેદસંપન્ન “સ્થિરા' આદિ દષ્ટિવાળા ઉ૦ - અહીં દર્શન' શબ્દનો અર્થ પ્રત્યક્ષ દર્શન યોગીઓને નથી હોતો, કેમકે દર્શનભેદ યાને નથી, કિન્તુ માન્યતા છે, સ્વીકાર છે. એટલા માટે માન્યતાભેદમાં નિમિત્તભૂત ધર્મોને, એના વિષય ગ્રંથકારે અહીં દર્શનભેદના બદલે પ્રતિપત્તિભેદ શબ્દ પ્રમાણે જુદા જુદા નયની અપેક્ષાએ, સંગત કરવાનું મૂકયો છે. કહ્યું છે “ક્ષયોપશમવૈચિત્ર્યતઃ ચિત્રઃ એ જાણે છે. પરસ્પર વિર૮ તત્ત્વદર્શન કરનારા પ્રતિપ્રત્તિભેદ:” પ્રતિપત્તિ એટલે માન્યતા-સ્વીકાર સમગ્ર ઈતર દર્શનવાળાની અપેક્ષા એ જોઈએ તો એની વિચિત્રતા-ભિન્ન-ભિન્નતા પોત-પોતાના બધાના ક્ષયોપશમ કાંઈ એક જ પ્રકારના ન હોવાથી વિચિત્ર ક્ષયોપશમને લઇને થાય છે; બાકી એવા ચેતન તત્ત્વમાન્યતા, એકજ પ્રકારની નથી, પણ વગેરે અતીન્દ્રિય પદાર્થનું પ્રત્યક્ષ દર્શન તો માન્યતાભેદ હોય છે, યાને દર્શનભેદ હોય છે. આ કેવળજ્ઞાનરૂપી ચક્ષુથી જ બની શકે. સર્વજ્ઞ જ એનું બધું પહેલી ચાર યોગદષ્ટિમાં બને છે કેમકે એ પ્રત્યક્ષ દર્શન કરી શકે. એટલે આ આવ્યું કે મિથ્યાત્વ અવસ્થાની છે, ગ્રચિભેદ વિનાની છે, કિન્તુ પારલૌકિક અર્થાતુ પરલોક સાથે સંબંધ રાખનાર પાછળની સ્થિરાદિ ચાર દૃષ્ટિમાં દર્શનભેદ નથી હોતા. ચેતન, કર્મ વગેરે પદાર્થની માન્યતાઓનો ભેદ એનું કારણ આ છે કે સ્થિરાદિ દ્રષ્ટિથી ગ્રચિભેદ થઈને લયોપશમના વૈચિત્ર્યને આભારી છે. યોગાચાર્યો પણ સમ્યગ્દર્શન પ્રગટેલું હોય છે, અને સમ્યગ્દર્શન તો એ જ કહે છે કે આ દર્શનભેદ યાને માન્યતાભેદ સર્વજ્ઞ શ્રી જિનેશ્વર ભગવાને કહેલા તત્ત્વની જ પોત-પોતાની ક્ષયોપશમ-વિચિત્રતા અર્થાતુ બુદ્ધિની શ્રદ્ધા-સ્વરૂપ છે. એટલે એમાં સર્વજ્ઞ ભગવાને કહ્યા વિચિત્રતાને લઈને છે.
પ્રમાણે જ તત્ત્વોની માન્યતા ધરવાની હોય છે, પહેલી ચાર યોગદષ્ટિમાં દર્શનભેદ પણ
તત્ત્વોનો સ્વીકાર કરવાનો હોય છે, તેથી પારલૌકિક
પ્રમેયો આત્મા, કર્મ વગેરે તત્ત્વોના દર્શનમાં યાને પાછલી ચારમાં દર્શનભેદ કેમ નહિ?:
સ્વીકારવામાં ભેદ પડતો નથી. સર્વજ્ઞ વચનના ખીલે આ પારલૌકિક પદાર્થના દર્શનભેદ યાને વિચિત્ર બંધાયા એટલે સર્વજ્ઞ વચન કહે તે જ સ્વીકારવાનું રહે વિચિત્ર સ્વીકાર પહેલી ચાર યોગદષ્ટિમાં હોય છે, છે. ત્યારે પર્વની મિથ્યાત્વ અવસ્થામાં રહેલા પેલા કેમકે એમને પોતપોતાની બુદ્ધિના અનુસાર ચાલવાનું ચાર દૃષ્ટિવાળાને સર્વજ્ઞ-વચનનું બંધન નથી, તેથી હોય છે. અને તે તે મતના પ્રણેતાની બુદ્ધિમાં યાને એમને તો પોતપોતાની બુદ્ધિ અર્થાત્ કયોપશમના ક્ષયોપશમમાં એકરૂપતા નહિ, પણ વિચિત્રતા હોય એ આધારે ચાલવાનું હોય છે, અને લયોપશમ વળી સહજ છે. એટલે જ ભિન્નભિન્નરૂ૫ આત્મા આદિ વિચિત્રતાવાળા હોય છે. તેથી એમનાં પદાર્થ તત્ત્વોનું નિરૂપણ કરે એ સ્વાભાવિક છે. તેથી
તત્ત્વ-સ્વીકારવામાં ભેદ પડે છે. એમના અનુયાયીઓ તે તે રૂપે પદાર્થતત્ત્વ સ્વીકારે છે.
સ્થિરાદિ ચાર યોગ દષ્ટિવાળાને “સમ્યગુદર્શન' (ટીકા) ઉત્ત્વ થિરિદ્ધિમતાં મિનાશ્વીન એટલે કે એકમાત્ર સર્વજ્ઞ-વચનની જ શ્રદ્ધા મુજબ જેનાં પથવિષ નામેતાવવોથપારિત્તિ. ચાલવાનું હોય છે. કારણ એ છે કે, એમણે પ્રસ્થિભેદ
અર્થાતુ ખરેખર આ દર્શનભેદ (માન્યતાભેદ કર્યો છે. અનાદિની વાંસની ગાંઠ જેવી જટિલ પાછળની ચાર સ્થિરા આદિ દષ્ટિવાળા અને રાગદ્વેષની પરિણતિ ૩૫ ઘન કઠિન ગાંઠનો ભેદ કર્યો
For Private and Personal Use Only
