________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૪)
(યોગદષ્ટિસમુચ્ચય વ્યાખ્યાનો (૨) તારા દ્રષ્ટિ
બસ, આ જ પરિસ્થિતિ મિત્રો અને તારા (ટીવા) તારીય તુ વાધે માનસશઃ |
નામની યોગદષ્ટિમાં થતા બોધની છે. તારા નામની अयमपि एवंकल्प एव, तत्त्वतो विशिष्ट
યોગદષ્ટિમાં જે બોધ પ્રકાશ થાય છે, એ પણ અલબત્ત
અજ્ઞાનતાને બદલે જ્ઞાનસ્વરૂપ ખરો, પરંતુ स्थितिवीर्यविकलत्वात् अतोऽपि प्रयोगकाले
મિત્રાદષ્ટિના બોધ-પ્રકાશની ય જેમ ઝાઝો ટકવાવાળો स्मृतिपाटवासिद्धे तदभावे प्रयोगवैकल्यात् ततस्तथा
નહિ, તેમ ટકે એટલા કાળમાં પણ એનું કાર્ય કરવા तत्कार्याभावादिति ।
સમર્થ નહિ; અર્થાત્ એમાંથી એના પ્રબળ સંસ્કાર અર્થ :- જયારે “તારા' નામની બીજી જન્મ નહિ કે વંદનાદિ-ક્રિયાપ્રયોગ સુધી પહોંચીને યોગદષ્ટિમાં બોધ છાણાના અગ્નિકણ જેવો હોય છે. બોઘનું સ્મરણ કરાવી શકે. આ પણ એના જેવો જ છે, કેમકે વસ્તુસ્થિતિએ ત્યારે વંદનાદિ-ક્રિયામાં યોગદષ્ટિના બોધથી વિશિષ્ટ સ્થિરતા અને વીર્યથી રહિત છે. એટલે પ્રકાશિતતા નહિ એટલે, એ ક્રિયા દ્રવ્યવંદનાદિ ક્રિયા આનાથી પણ ક્રિયાકાળે સ્મરણની પટુતા નહિ હોવાથી જ રહે છે, ભાવવંદનાદિ ક્રિયા નહિ; કેમકે ભાવથી અને એના અભાવે ક્રિયા સાંગોપાંગ નહિ થતી હોવાથી વંદનાદિ ક્રિયા બનવા માટે અંતરમાં વંદનાદિ સાથે એના દ્વારા બોધ પ્રકાશનું ભાવ કાર્ય થતું નથી. યોગદષ્ટિનો બોધ ભળવો જોઈએ; પરંતુ લાચાર કે આ વિવેચનઃ
બીજી તારાષ્ટિનો પણ બોધ પહેલીના બોધની જેમ
હજી એવો જોરદાર વીર્યવાન નથી કે જેમાંથી સ્થિર તારા નામની બીજી યોગદષ્ટિમાં બોધ પ્રકાશ
સંસ્કાર ઊભા થાય કે જે ધાર્મિક વંદનાદિ ક્રિયાકાળ વધે છે. પહેલી મિત્રાદષ્ટિમાં તણખલાના અગ્નિકણ જેવો હતો, તે હવે અહીં છાણાના અગ્નિકણ જેવો બને
સુધી પહોંચે, અને એ સંસ્કાર ઉબુદ્ધ (જાગ્રત) થઈને છે. સ્વાભાવિક છે કે સળગતા તણખલાનો કણિયો
એ ક્રિયાને બોધવાસિત કરે, બોઘભીની કરે. અહીં છૂટો પડે એનો જેવો પ્રકાશ હોય, એના કરતાં
બોઘજનિત સંસ્કાર ન ટકે એમ કહ્યું, ત્યારે એક પ્રશ્ન સળગતા છાણાના કણિયો છૂટો પડે એનો પ્રકાશ
થાય છે, વધારે હોય જ.
પ્રભ તો શું યોગદષ્ટિઓના પ્રકાશ કાયમી ન પરંતુ આ વધેલા પ્રકાશ જેવો તારાદષ્ટિનો બોધ
રહે? પણ ઈષ્ટ કાર્યસાધક નથી બની શકતો. ઉકત
ઉ- આમે ય સામાન્યથી પ્રકાશ યાને બોધ એના દુષ્યન્તમાં દેખાય પણ છે કે અંધારામાં પડેલા
વિષય ફરવાથી ફરતા રહે છે. દિવાળીના સ્તવનમાં તણખલાના અગ્નિકણ કરતાં છાણાનો અગ્નિકણ
આવે છે, અલબતું જરાક વધારે તેજસ્વી દેખાય, પરંતુ તે જિહાં જેવી વસ્તુ દેખીયે, તિહાં તેહવું જ્ઞાન રે; અગ્નિકણ કાંઈ એટલો બધો પ્રકાશમાન નહિ કે એના
પૂરવ જ્ઞાન વિપર્યયથી, હોયે ઉત્તર જ્ઞાન રે,.. આધારે અંધારે થોડુંક પણ વાંચી શકાય, યા અંધારે પડેલી વસ્તુ ઓળખી શકાય. તાત્પર્ય, તૃણાગ્નિકણ ને
વીર મધુરી વાણી ભાખે.” ગોમય-અનિકણ બંને અગ્નિકણના પ્રકાશ કાર્ય ન
અર્થાત જયાં ઈદ્રિય કે મનને જેવી વસ્તુનો યોગ સાધી શકવામાં લગભગ સમાન જેવા હોય છે; કેમકે થાય, ત્યાં તેવું જ્ઞાન થાય છે. એ વખતે પૂર્વે થયેલ (૧) હજી એવા એ લાંબું ટકતા પણ નથી, થોડીવારમાં જ્ઞાનનો અભાવ થઈ જાય છે, અને આ ઉત્તર ક્ષણનું બુઝાઈ જાય છે, તેમજ છે ત્યાં સુધીમાં પણ (૨) જ્ઞાન પ્રગટે છે. આ ય વળી બીજી વસ્તુનો યોગ થતાં એમના એવા સમર્થ પ્રકાશ પણ નથી કે જેના નષ્ટ થાય અને નવું જ્ઞાન પ્રગટે.... છતાં તે તે અજવાળે કાંઈ વસ્તુ-દર્શન જેવું કાર્ય થઈ શકે. જ્ઞાનના આત્મામાં સંસ્કાર પડે છે. એ દઢ હોય તો
For Private and Personal Use Only
