________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૨)
(યોગદષ્ટિસમુચ્ચય વ્યાખ્યાનો સમ્યમ્ દષ્ટિ છે. એનામાં નયવિવેક છે, એટલે એક પૂર્વે કહ્યું તેમ પોતાના નયગર્ભિત બોધના અનુસાર નયનો આગ્રહ પકડી કોઈ વાદવિવાદ કરવા આવે તો યુકિતયુકત તત્ત્વ રજુ કરતાં, સામો જો તીવ્ર એને બીજા નયની દૃષ્ટિ બતાવી વિચાર કરવા કહેશે. મિથ્યાત્વવાળો હોય, મધ્યસ્થભાવ સરળભાવવાળો પરંતુ સીધું જ “તું ખોટો છે' એમ નહિ કહે કે જેથી હોય, તો તે નથવિશેષ-અપેક્ષા વિશેષથી રજુ થતાં એના મનને સંતાપ થાય.
તત્ત્વને યુકિતયુકત માની નવું સત્ય જાણવા મળ્યાની જૈન દર્શનકારોએ આ નીતિ અપનાવી છે. પ્રસન્નતા અનુભવશે. ત્યારે આ સ્થિરાષ્ટિનો મિથ્યાદર્શનોની સમીક્ષા કરતાં પહેલાં તો એના બોધ-પ્રકાશવાળાને પોતાને તો પરમ આનંદ ભારે પૂર્વપક્ષ અર્થાત એની માન્યતાઓ, એના પોષક પ્રસન્નતા હોય એમાં નવાઈ નથી. કેમકે આ તર્ક-યુકિત સાથે રજુ કરી છે, જેથી એને લાગે કે “આ
સ્થિરાદ્રષ્ટિનો બોધ જ એવો છે કે જયાં વિષયોના તીવ્ર અમારા મતને ન્યાય આપે છે. પછી એને બીજા રાગદ્વેષ શમી ગયા હોય છે. એથી ભારે પ્રસન્નતા નયથી વિચાર કરવાનો બતાવી બીજા નયે પ્રાપ્ત થતા ઊભી થાય જ. મિથ્યાત્વના ગાઢ અંધકારમાંથી ધર્મોનું સચોટ પ્રતિપાદન કર્યું છે. સામો જો કેવળ સમ્યગ્દર્શનના મહાન ઉજાસમાં આવતાં આનંદ ન તત્ત્વ-જિજ્ઞાસુ અને તત્ત્વ-જિક્ષ (તત્ત્વગ્રહણ કરવાની થાય ? રાત્રિના અંધકાર પછી સૂર્યનો ઉજાસ મળતાં ઈચ્છાવાળો) હોય તો “હાય ! મારા માનેલાનું ખંડન લોકને કેટલો બધો આનંદ થાય છે ! હા, માત્ર ચોર થયું?' એમ સંતાપ ન કરતાં ઉભયનય-પ્રાપ્ત ધર્મોના ઘુવડ અને એદી ઊંઘણશીને આનંદ ન થાય એ બને. આનંદથી સ્વીકાર કરશે. પૂછો,
પરંતુ તે તો ચોરની બૂરી દાનત, યા ઘુવડની ખોટું માનનારને સાચું કહેનારો દુઃખકારી
અંધકાર-પ્રિયતા, અને એદીના હરામહાડકાપણાને છે? -
લઈને બને છે. બાકી ઉજાસ તો આનંદકારી જ
કહેવાય. પ્ર- પણ જે એ સ્વીકાર ન કરે એને તો જૈન દર્શનકારે કરેલ ખંડન સંતાપકૃત્ બને ને?
સ્થિરાદષ્ટિના બોધવાળાને જે સમ્યગ્દર્શન મળ્યું
છે એની પ્રાપ્તિમાં શાસ્ત્ર અપૂર્વ અવર્ણનીય આનંદ ઉઅહીં ખાસ સમજવાનું છે કે આમાં સાચી
થવાનું કહે છે; કેમકે એ બોધ પ્રકાશથી અનંત અનંત વાતથી થતા ખોટી વાતના ખંડન પર સંતાપ થાય છે. એ ખંડનના લીધે નહિ, પણ પોતાના તીવ્ર
કાળના કુમતિના અંધારા ઉલેચાયાં છે. કુમતિ ટળીને
સુમતિ મળ્યાનો આનંદ તો સુમતિ પ્રાપ્ત કરનાર જ મિથ્યાત્વના મોહનીયના કારણે થાય છે, પોતાની
અનુભવી શકે. તદ્દન ભિખારીપણામાંથી મોટી આ૫મતિ અને અભિમાનના કારણે થાય છે,
શ્રીમંતાઈ મળ્યાનો આનંદ બીજા ભિખારીને શી રીતે શરીરમાં તાવ હોય ને કોઇ ખીર પીવરાવે એ અરુચિકર લાગી મોં બગડે છે, ત્યાં શું ખીરના કારણે
સમજાય? મહારોગમાંથી કલ્પના બહારનું
નીરોગીપણું મળ્યાનો આનંદ રોગિષ્ઠને શે સમજાય ? મોં બગડયું? ના, તાવના લીધે ખીર રુચિકર ન લાગી ને મોં બગયું, એમ અહીં તીવ્ર મિથ્યાત્વાદિના પ્રતાપ તોષ આનંદ-પ્રસન્નતા આપનારો બને છે, તે
સારાંશ, સ્થિરાદષ્ટિનો બોધ-પ્રકાશ પોતાને મહાન સાચી વાત પસંદ ન પડી, સંતાપ થયો.
અવસરે બીજાને પણ અપેક્ષા વિશેષથી સંગત થતું સંતાપ કરાવનાર પોતાનું મિથ્યાત્વ છે, તત્ત્વ સમજાવવા દ્વારા એનેય આનંદ આપનારો બને પરંતુ સાચી વાતનું કથન નહિ.
છે. છેલ્લે કહે છે, સ્થિરાદષ્ટિનો બોધપ્રકાશ પ્રાયઃ પરિતોષહેતુ - સ્થિરા દષ્ટિનો બોધ પ્રણિધાનાદિયોનિ' અર્થાતુ પ્રણિધાનાદિ પાંચ પરિતોષ-હેતુ એટલે કે નિર્મળ આનંદનું કારણ છે. આશયનું કારણ બને છે.
For Private and Personal Use Only
