________________
રાજમાર્ગ પર ઘૂમવા નીકળેલા સયાજીરાવની નજર એક વાર મદદ માટે કોઈની પ્રતીક્ષામાં મીટ માંડીને પડી રહેલી એક સ્ત્રી પર પડી. એની નજર ચોમેર ઘૂમી રહી હતી. માથે લાકડાનો ભારો ઉઠાવીને એ દૂરદૂરથી આવી રહી હતી. થોડોક થાક ઉતારવા માટે એણે કોઈની મદદથી ભારો નીચે ઉતાર્યો હતો, આરામ મળી જતાં હવે એ ભારો ઊંચકીને આગળ વધવા માંગતી હતી. આ માટે જ કોઈના હાથનો સાથ અપેક્ષિત હતો. એની પર સયાજીરાવની નજર પડતાં જ એમણે પૂછ્યું : બહેન ! તમે કોઈની પ્રતીક્ષામાં ખડાં હો, એમ લાગે છે. તો શું કોઈ જાતની મદદ માટેની આ પ્રતીક્ષા છે કે બીજા કોઈ હેતુસરે તમારી મીટ મંડાયેલી છે? આ જણાવશો, તો તમને હું જરૂર મદદગાર બની શકીશ.
આ પ્રશ્નનો સાવ સહજ ભાવે જવાબ વળતાં એ સ્ત્રીએ કહ્યું: અહીં અત્યારે તો બીજી કોઈ જાતની મદદની મારે શી અપેક્ષા હોય? આ લાકડાનો ભારો માથે ચડાવવા હું કોઈની મદદ ઈચ્છી રહી છું. તમે જો સાથનો હાથ લંબાવતા હો, તો આ ભારો માથે ચડાવનાર તરીકે તમારો ઉપકાર માનીશ.
મદદ માટે મીટ માંડીને ઊભેલી એ સ્ત્રીને ખબર ન હતી કે, સામે ઊભેલી વ્યક્તિ સયાજીરાવ પોતે છે. એનો જવાબ સાંભળીને સયાજીરાવ તરીકેની પોતાની ઓળખાણ આપ્યા વિના જ એ બહેનને હાથનો સાથ આપવાપૂર્વક ભારો ચડાવવામાં મદદગાર બનીને સયાજીરાવ “ભાંગ્યાના ભેરુ' બનવાની આવી તક મળ્યા બાદ સંતોષાનુભૂતિ માનતા જ્યાં થોડા જ આગળ વધ્યા, ત્યાં સામેથી આવનારા એક પ્રોફેસરનું હૈયું પ્રજાવત્સલ રાજવી તરીકે સયાજીરાવ ઉપર ઓવારી ઊઠ્ય, એમણે નજરોનજર એ દશ્ય નિહાળ્યું હતું, જેમાં રાજવીએ પોતે હાથનો સાથ આપીને લાકડાનો ભારો ચડાવ્યો હતો. એ પ્રોફેસર પ્રતિભાશાળી હતા, રાજવીની આવી પરોપકાર-પ્રિયતાની પ્રશંસા-અનુમોદના કરવા એમણે “નિંદા-સ્તુતિ નામના સાહિત્યનો એક પ્રકાર અજમાવતાં કહ્યું:
“રાજવી તરીકે આપનો ધર્મ તો પ્રજાના માથેથી ભાર ઉતારવાનો ગણાય, પણ આપે તો ઉપરથી આ બહેનના માથે ભાર ચડાવ્યો, એથી
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૫
૧૪
