________________
વૈઘરાજે કહ્યું: મહર્ષિ ચરકને હું પૂજનારો છું. હિંસાનો ‘હ’ પણ લખતા મારામાં કમકમાટી પેદા થાય છે. કોઈને માર્યા બાદ જીવવું, એ તો મરવાથીય વધુ કરુણ દશાનું જીવન છે. રાજાજી ! આપ નચિંત રહો.
રાજાને ચોતરફના વાતાવરણ પરથી એમ લાગ્યું કે, મને ધૂતવાનો પ્રયાસ થઈ રહ્યો છે. કોઈ પંખી-માતા પોતાના પંખી-પુત્રના ઝૂંટવી લીધેલા જીવન-ધન કાજે ન્યાય માટે પોકાર પાડતી ચક્રાવા લેતી હોય, એમ રાજાને લાગ્યું. એટલામાં તો લેપના લાલ રંગ તરફ રાજાની નજર ગઇ, એણે ત્રાડ નાખતા પૂછ્યું : મને લાગે છે કે હિંસાની હોળીને છાવરવા, દંભની રાખ ભભરાવાઈ રહી છે. પ્રયોગ જો પૂર્ણ અહિંસક હોય, તો પછી લેપની આ લાલાશ કોના ઘરની છે ? ઓહ ! અને પેલા ખૂણે પીંખાયેલા પીંછા કોના પડ્યા છે ? સાચું બોલો : બીજાને મારીને હું જીવી નહિ શકું !
રાજાજી જાતે ઉભા થઈને ખૂણે પડેલા પીંછા જોવા ચાલવા માંડ્યા. હિંસાની હોળી પરની રાખ ઉડી ગઈ. તાજા મારેલા કોઈ પંખીનો આર્તનાદ જાણે એ પીંછામાંથી નીકળી રહ્યો હતો. લોહી નીતરતા એ પીંછા જાણે પોકાર પાડતા કહી રહ્યા હતા : રાજા ! તેં તારી એક આંખ ખાતર મારી પાંખે-પાંખ પીંખી નાખી. હું કબૂતર ! હું પ્રેમભર્યું પારેવું ! મારે પણ પરિવાર હતો. હું કોઈનો બાળ હતો, તો મારેય કોઈ લાલ હતો ! હું ય પરિવારમાં પ્રિય હતો ને મારે કોઈ પ્રિયા હતી ! ખોઈખોઈને તારે તો એક આંખ જ ખોવી પડત. પણ મારા પરિવારમાંથી તો કોઈએ પિતા તો કોઈએ પુત્ર ગુમાવ્યો છે ! તારી આંખ સાજી થઈ ગઈ, પણ મારી જીવનબાજી સંકેલાઈ ગઈ, એનું શું ?
પોકાર પાડતા પીંછા જોઈને રાજાનું અંતર શૂળ કરતાય સો ગણી વેદના અનુભવી રહ્યું. મંત્રી પરિવારને હવે હકીકત કહ્યા વિના છૂટકો ન હતો. વૈદ્યરાજે ભેદ-ભરમ ખોલી દીધા. રાજાએ વિચાર કર્યોઃ આ બધાને હવે ઠપકો દેવાથી શું ? આ પાપનું પ્રાયશ્ચિત તો મારે પોતાને કરવું જ રહ્યું. એણે પોતાના પુરોહિતને સાદ દીધો.
સંસ્કૃતિની રસધાર : ભાગ-૫
૭૬
