________________
મારી આવશ્યકતા છે, આપ હજાર આપવાની ઉદારતા દાખવી રહ્યા છો. એથી હું જો હજાર ગ્રહણ કરી લઉં, તો તો લોભ-લાલચમાં લપેટાયો ગણાઉં. આ રીતે દીકરીના નામે મળી રહેલા વધારાના ૩૦૦ રૂપિયા અન્યાય-અનીતિના ગણાય. માટે ૭૦૦થી વધુ એક રૂપિયો પણ મને ન જ ખપે.
બ્રાહ્મણને દીકરીના લગ્નમાં સાતસોની જ જરૂર હતી, એ સાચું. પણ વધારાના ૩૦૦ રૂપિયા એના જીવનનિર્વાહ માટે ઠીકઠીક ઉપયોગી થઈ પડે, એ પણ એક હકીકત હતી. ગરીબ હોવા છતાં એ બ્રાહ્મણ પાસે સંસ્કૃતિની અઢળક સંપત્તિનું સ્વામીત્વ હતું. એથી ભોળાનાથની કૃપા સમજીને એણે હજારની એ ઢગલીમાંથી ૭૦૦ જ રૂપિયા ગ્રહણ કર્યા અને ભોળાનાથ પ્રશન્ન થયાનો સંતોષ અનુભવતો એ વાજસુર ખાચરનો ઉપકાર માનતો વિદાય થયો. બ્રાહ્મણમાં જો ૩૦૦ રૂપિયા જતા કરવાની ઉદારતા હતી, તો એને પાછા લઈ લઈને વાજસુર ખાચર પોતાના લોભને પંપાળવા માંગતો નહોતા. વાજસુરે એ ૩૦૦ રૂપિયાને દેવચરણે સમર્પિત કરીને જસદણ તરફ જવા પગલું ઉઠાવ્યું, ત્યારે ગરીબીને ગૌરવપૂર્વક જીવતી આવી પ્રજાના માલિક તરીકે એમની છતી પણ ગજગજ ફૂલી ઊઠે, એ પણ સાવ સહજ નહોતું શું ?
છપ્પનિયા દુકાળના વસમા વખતે જસદણ રાજ્યે પ્રજા માટે અન્નના અને પશુઓ માટે ઘાસના ભંડાર ખુલ્લા મૂકી દઈને કોઈને ઊની આંચ આવવા દીધી ન હતી. આની કદર રૂપે ઇ.સ. ૧૯૦૦ના નવેમ્બર મહિને રાજકોટમાં રાજદરબાર ભરીને લોર્ડ કર્જને વાજસુર ખાચરને ‘કૈસરે હિંદ’ ના એવોર્ડથી નવાજ્યા હતા, એમ ઇતિહાસ નોંધે છે. આજે જ્યારે પ્રજામાંથી નૈતિકતા મરી પરવારી રહી હોય, ત્યારે આવા રાજવીઓ પાકવાની અને રાજવીઓ કર્તવ્ય અને ઉદારતા ખોઈ બેઠા હોય, ત્યારે આવી પ્રજા પાકવાની આશા પણ ક્યાંથી રાખી શકાય ?
સંસ્કૃતિની રસધાર : ભાગ-૫
૩૫
