________________
તો એ થરથર ધ્રુજી ઉઠતો ! આવી એની ધાક હતી ખુમાણનું નામ પડતું અને રોતું બાળક છાનું થઈ જતું! શરમજનક આવી હકીકતને પોતાની પ્રતિષ્ઠા અને પરાક્રમની પારાશીશી લખતો ખુમાણ વનમાં ઘૂમતા વનરાજની જેમ રાજ્યમાં મનફાવે ત્યાં નીડરતાથી ઘૂમતો રહેતો :
ભાવનગર રાજ્ય ખુમાણને જીવતો/મૂઓ પકડી લાવનાર માટે માતબર ઈનામ જાહેર કરેલું. પણ પૈસા કરતા પ્રાણ સહુને વધુ વહાલાં હતા. એથી આ ઈનામ જીતનાર માઈનો કોઈ લાલ હજી બાપુ વિજયસિંહને ભેટ્યો નહોતો. બાપુ સચિત હતા. દિ' ઉગતો અને ખુમાણે ખેલેલાં ધિંગાણાની હૃદય કંપાવનારી વાતો વાયરાની પાંખે આવી પહોંચતી ! આ વાત પર વિચારણા આરંભાતી, એટલામાં તો લૂંટાયેલા લોકો ફરિયાદ માટે ધા નાખવા આવી પહોંચતા.
ફરિયાદનો ખડકલો વધતો જતો હતો. એમ ખુમાણની ગિરફતારી માટે ટહેલ પાડતા ટહેલિયાનો બુંગિયોય બુલંદ બન્ચે જતો હતો. પ્રજા પોતાને જોગીદાસની જંજિરમાંથી છોડાવે, એવા જેવાંમર્દની ઝંખનામાં હતી. રાજા પણ પ્રજાને સંતોષી અને સંરક્ષી ન શકવા બદલ ચિંતિત હતા. ચોરે અને ચૌટે ખુમાણની જ વાતો વધારી અને વધારીને ચર્ચાતી હતી ! પરંતુ એક દિવસ ભાવનગર માટે એવો ગોઝારો ઉગ્યો કે, એ દહાડે પ્રજા પોતાની પીડા ભૂલી જઈને, રાજાની પીડાને સ્વયં અનુભવી રહી. કેમકે બાપુ વિજયસિંહના લાડકવાયા કુંવર દાદભા એકાએક મૃત્યુ પામ્યા હતા. સમગ્રપ્રજામાં સન્નાટો છવાઈ ગયો. સહુના મોમાથી સિસકારો નીકળી ગયો.
કુંવર દાદભાના આઘાત-જનક અવસાનની ખબર ફેલાતી ફેલાતી જોગીદાસ ખુમાણના કાને અથડાઈ. રાજા-પ્રજાની સંસ્કૃતિનો એ પણ પ્રેમી હતો. એણે પોતાના સાગરીતોને બોલાવીને કહ્યું : આપણે ગમે તેમ તોય બાપુ વજેસંગની પ્રજા ગણાઈએ. આપણાં બાપુના માથે આજે શોકનો હિમાલય તૂટી પડ્યો છે. બાળકુંવર દાદભાના મૃત્યુથી સંતપ્ત બાપુને સહાનુભૂતિ દર્શાવવા આપણેય ખરખરામાં ભાગ લેવો જ જોઈએ. ચાલો, ચાર-પાંચ સાગરીતો તૈયાર થઈ જાવ ! ૧૦૦ -
~ સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૫
