________________
કવિ ગંગે જંગ જગવી જાણ્યો હતો, તો હવે એને એ. જવાંમર્દીથી જીતી લેવા માગતા હતા. એમણે કહ્યું : હિન્દુત્વની નેક-ટેકથી ભરેલા એક કવિ પાસે આના સિવાય બીજો જવાબ અપેક્ષી જ ન શકાય ! હું આપનો આશ્રિત છું, એનો અર્થ એટલો જ કે, બહુ બહુ તો આપ આ કાયા પર માલિકીનો દાવો ઠોકી બેસાડી શકો છો ! નહિ કે મારાં કવિ આત્મા પર કેદ ઠોકી બેસાડવાનો આપને હક્ક છે !
કવિ ગંગ ગર્વોન્નત મસ્તકે સભા ત્યાગીને ચાલતા થયા. ખમીરવંતી વાણીના કારમા ઘાથી ઘવાયેલો બાદશાહ એમના આ રીતના સભાત્યાગથી વધુ ઉકળાટ અને ફુંફાટ અનુભવી રહ્યો. સમરાંગણમાં સમશેરના ઘા ઘણા ખમ્યા હતા. પણ વાણીનો આ ઘા એમ અંગ-અંગમાં અત્યારે જે જખમ જગવી રહ્યો હતો. એની આગળ યુદ્ધના એ ઘા સાવ સામાન્ય ભાસી રહ્યા હતા. આખી રાત બાદશાહ ઘાયલ-યોદ્ધા જેવી વેદના અનુભવી રહ્યા. આ વેદનાની વસૂલાત લેવા એમ મનોમન એક નિષ્ઠુર-નિર્ણય લઈ લીધો. એ નિર્ણયના અમલનું જ બીજું નામ હતું : કવિ ગંગનું કમોત !
સવારનો સૂર્ય મધ્યાહ્નની મર્યાદા વટાવે, એ પહેલાં તો રાજમાર્ગ પર ભાગાભાગ મચી થઈ. એક ગાંડોતૂર હાથી કોઈનો જીવ લેવા છૂટો મૂકી દેવાયો હતો. જનતાને અંદરખાને સાવધ કરી દેવાઈ હોય, એમ બરાબર કલ્પી શકાતું હતું. મદમાતી ચાલે રાજસભા તરફ આવતા કવિ ગંગ પોતાના મોતને નજરોનજર નિહાળી રહ્યા. હિન્દુત્વનો વાવટો અણનમ રાખવાની તકને વધાવી લેતા એમણે ગગનભેદી-ગર્જના કરી : જિસ કો હરિ પે વિશ્વાસ નહીં, સો હી આશ કરો અકબર કી !
દારૂ પાયેલા હાથીની એ સૂંઢ વળતી જ પળે સમશેર બનીને કવિ ગંગની કાયા પર તૂટી પડી. મરતા મરતાય એ મર્દાનગી લલકારતી રહી : જિસ કો હરિ પે વિશ્વાસ નહીં..
८८
સંસ્કૃતિની રસધાર ઃ ભાગ-૫
