________________
પ્રવેશવા માંડી. થોડી પળોમાં તો સેંકડો યાત્રિકો ઓગા મંદિરમાં પહોંચી ગયા. ભીમસિંહજી હજી ત્યાં ને ત્યાં જ ઉભા હતા.
અંગ્રેજ અફસરની આંખ ક્રોધથી ધૂઆંપૂરું થઈ ગઈ. એણે સત્તાવાહી સ્વરે પૂછ્યું : ભીમસિંહજી ! આપણી સંધિ-સુલેહનો ભંગ થઈ રહ્યો છે અને એથી જંગને આમંત્રણ અપાઈ રહ્યું છે. આ બધા ટોળાને નહિ, માત્ર તમારા રસાલાને જ યાત્રા કરવા દેવાની ઉદારતા સરકારે કરી છે. આંગળી પકડવા મળી, એ લાભથી લોભાઈને પોંચો પકડવાની વૃત્તિ વાણિયાને શોભે, વીરને નહિ !
ભીમસિંહજી પાસે જવાબ તૈયાર હતો : અંગ્રેજ અફસર ! ભારતનો રાજવી કોઈ દહાડો એકલપેટો નથી હોતો ! આ બધા યાત્રિકો મારો રસાલો નથી, તો કોનો તમારો રસાલો છે ? હું રાજા છું. આ બધા મારા પ્રજાજન છે. વસુધૈવ કુટુમ્બકંની વિશાળતા અમને ધાવણમાં પીવા મળી છે. આ આખી પ્રજા જ મારો પરિવાર છે !
આ જવાબનો અંગ્રેજ અફસર પાસે કોઈ જવાબ ન હતો, એ મૂંગે મોઢે અને વિલખા વદને, યાત્રાબંધીનો ફરમાનના ફુરચે-ફુરચાં ઉડાડીને મંદિરમાં મર્દાનગી સાથે પ્રવેશતા યાત્રિકોને જોઈ રહ્યો, યાત્રીઓના એ પગલામાં એવો તો પ્રચંડ-વેગ હતો કે, યાત્રાબંધીનો કાયદો એ દહાડે એવો કચડાઈ ગયો કે, ફરી પાછો ક્યારેય એ બેઠો જ ન થઈ શક્યો !
આવા હતા, ભારતીય-રાજવીઓ ! જે અલગ-અલગ એકમોમાં વિભક્ત હોવા છતાં જ્યારે ધર્મના કામે સત્તાની સામે સંઘર્ષ ખેલવાના કર્તવ્યની હાકલ સંભળાતી, ત્યારે એક બની જવામાં પળનો ય વિલંબ કર્યા વિના સજ્જ રહેતા અને એ ધર્મયુદ્ધને વિજય અપાવીને જ સંતોષનો શ્વાસ લેતા !
૧૧૦
સંસ્કૃતિની રસધાર ઃ ભાગ-૫
