________________
યોગરાજ મંત્રીશ્વરને પ્રતીક્ષી રહ્યા. પ્રાયશ્ચિતત્કાજેની તૈવારી કરવા એમણે મંત્રીને યાદ કર્યા હતા, નહિ કે આ વિષયમાં એમની સલાહ લેવા !
ક્ષેમરાજ પોતાના ભાઈઓ સાથે પિતાની પાસેથી વિદાય થયો અને મંત્રીશ્વર આવ્યા. ક્ષેમરાજનું હૈયું કે હવે તો પારાવાર વેદનામાં શેકાઈ રહ્યું હતું. એણે નહોતું ધાર્યું કે, બેટાઓનાં પાપનું પ્રાયશ્ચિત બાપ કરશે અને એય આટલું બધું ભીષ્મ ને ગ્રીષ્મ !
મંત્રીશ્વર પરિસ્થિતિને પામી ગયા હતા. એ દિવસ, જયારે લૂંટની લોહિયાળ લક્ષ્મીના પાપનું પ્રાયશ્ચિત કરવા યોગરાજ સળગતી ભડભડતી ચિતામાં પ્રવેશતા હોય, એમણે ધાર્યો જ હતો. એમની આંખમાં આંસુ હતા. પણ આવી આંસુધારોથી ભીની થઈને ભગ્ન થઈ જાય, એટલો બધો કાચો એ આદર્શ ન હતો. એ આદર્શનો દેહ તો લોખંડી પરિબળોથી ઘડાયો હતો. યોગરાજે આદેશ કર્યો :
“મંત્રીશ્વર ! ગામ બહાર એક ચિતા ખડકો ! પુત્રોના પાપનું પ્રાયશ્ચિત કરવા દેહવિલોપન કરવાનો મારો અડગ નિરધાર છે. અને એ પનોતી પળ આજ સાંજની જ છે !'
યોગરાજ પરમાત્માના ધ્યાનમાં બેસી ગયા. આ પ્રાયશ્ચિતની વાતે આખા નગરને સનસનાટીથી બેઠું કરી દીધું. સહુ યોગરાજની પાસે આવ્યા.
યોગરાજનો ખંડ કાકલૂદી ને આસુંઓનો ખંડ બની ગયો. મંત્રીઓએ માથાં પછાડ્યા. પુત્રોએ પગ પકડ્યા ને જનતાએ પોતાનું જિગર ચીરીને અંતરમાં જલતી જ્વાલાઓ બતાવી. સહુએ સમસ્વરે યોગરાજને વિનવ્યા :
“મહારાજ ! આપ હવે તો નિર્ણય ફેરવો. પાપનું પ્રાયશ્ચિત થઈ ગયું છે. જુઓ ક્ષેમરાજ સહિત આપના ત્રણે પુત્રીની આંખેથી ઉની
૫૦
—————— સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૫
