________________
આ પ્રજા જેમ બંધાયેલી છે. એમ અન્યાયી આદેશના એક અક્ષરને પણ ન અનુસરવા સામે પૂરેપૂરા સ્વતંત્ર છીએ ! બોલાવો, તમારા અફસરને ! જાત્રાનો સમય વીતી રહ્યો છે. પળ લાખેણી વહી જાય છે.
મેદનીનો ઝોક ભીમસિંહજી ત૨ફ વળ્યો. એમની આસપાસ હજારો યાત્રિકો ગોઠવાઈ ગયા. થોડી જ વારમાં એક ગોરો અફસર હાજર થયો જેની નિમણુક કંપની સરકારે કરી હતી, અને સમાજ તેમજ મિજાજ જોઈને આ દેશમાં બાંધ-છોડ કરવાના તમામ અધિકાર એને આપવામાં આવ્યા હતા. અંગ્રેજ અફસરે જ્યારે ભીમસિંહજીનો રૂઆબ અને એમની આસપાસ એકઠું થયેલું મોટું ટોળું જોયું, ત્યારે એકવાર તો એ ડઘાઈ ગયો. એને થયું કે, કળથી કામ લેવામાં નહિ આવે, તો બાજી બગડી જશે. એથી એણે કહ્યું :
‘ભીમસિંહજી ! હું એ જોઈ શકું છું કે, આ બધા યાત્રિકો ઓગડની યાત્રા કરવા થનગની રહ્યા છે, બીજી બાજુ કંપની સરકારે યાત્રાબંધીના આદેશનો અમલ કરાવવાની જવાબદારી મારા માથે સોંપી છે. બોલો, હવે આમાંથી કોઈ માર્ગ નીકળી શકે એમ છે ખરો ?’
અફસરની સામે મર્યાદાથી વાતનો પ્રારંભ કરતાં ભીમસિંહજીએ કહ્યું : મારે તો પહેલાં એ જાણવું છે કે, વર્ષોથી વણથંભી ચાલતી આ યાત્રાને બંધ કરવા પાછળ કંપની સરકારનો કયો આશય છે અને આવું કરવાનો હકક એને કયો કાયદો આપે છે ? પોતાનાં દેશમાં, પોતાના જ ધર્મસ્થાનની યાત્રા આ પ્રજા ન કરી શકે ? શું આ જેવો તેવો અન્યાય છે ! તમારી પાસે સત્તાનું બળ હશે, તો અમારી પાસે સંઘર્ષ અને સમર્પણનું બળ છે ! એટલું ભૂલતા નહિ.
‘એટલે ?’ અંગ્રેજ અફસરે જરા ડોળાં ચડાવીને સવાલ કર્યો. ભીમસિંહજી પાસે જવાબ રોકડો હતો : તમે હજી મારા કથનનો ભાવ સમજી ન શક્યા ? તમારી સત્તા સામે સંઘર્ષ ખેલીનેય અમે આ સંસ્કૃતિની રસધાર : ભાગ-૫
૧૦૭
