________________
જીવસ્થાનકમાં યોગ
પ્રમાણે—વિગ્રહગતિમાં અને ઉત્પતિના પ્રથમ સમયે ચારે ગતિના જીવોને કાર્યણકાયયોગ, ઉત્પતિના બીજા સમયથી સ્વયોગ્ય પર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન કરે ત્યાં સુધી મનુષ્ય-તિર્યંચને ઔદારિકમિશ્ર, અને દેવ-નારકીને વૈક્રિયમિશ્રયોગ હોય, શેષ યોગ ઘટે નહિ, કારણ કે મનુષ્ય-તિર્યંચને ઔદારિક કાયયોગ, દેવ-નારકીને વૈક્રિયકાયયોગ પર્યાપ્તા અવસ્થામાં જ હોય, વૈક્રિય કે આહારક લબ્ધિ અપર્યાપ્ત અવસ્થામાં ફોરવે નહિ. મન:પર્યાપ્તિ કે ભાષા પર્યાપ્તિ અપર્યાપ્તા અવસ્થામાં પૂર્ણ થાય નહિ. તેથી મનના અને વચનના યોગ હોય નહિ આમ સંજ્ઞી અપર્યાપ્તાને ૩ યોગ જ ઘટે, બાકીના યોગ ઘટે નહિ.
૯
સિદ્ધાંતના મતે :- સંજ્ઞી અપર્યાપ્તાને ૪ અથવા ૫ યોગ હોય. તે આ પ્રમાણે. વિગ્રહગતિમાં અને ઉત્પતિના પ્રથમ સમયે ચારે ગતિના જીવોને કાર્મણ કાયયોગ, ઉત્પતિના બીજા સમયથી શ૨ી૨૫ર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન કરે ત્યાં સુધી મનુષ્ય તિર્યંચને ઔદારિકમિશ્ર, અને ગાથામાં કહેલ ‘ઉરલં’ શબ્દથી શરીરપર્યાપ્તિ પછી સ્વયોગ્ય પર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી ઔદારિક કાયયોગ. તેમજ દેવનારકીને તો ઉત્પતિના બીજા સમયથી સ્વયોગ્ય પર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન કરે ત્યાં સુધી વૈક્રિયમિશ્ર યોગ હોય આ પ્રમાણે ૪ યોગ ઘટે.
આ પ્રમાણે શીલાંકાચાર્યાદિનો મત છે તે પાઠ આ પ્રમાણે औदारिककाययोगः तिर्यग्मनुष्ययोः शरीरपर्याप्तेरुध्वम् । तदारतस्तु मिश्रः
પાંચ યોગ :- વિગ્રહગતિમાં અને ઉત્પત્તિના પ્રથમ સમયે ચારે ગતિના જીવોને કાર્મણ કાયયોગ, ઉત્પત્તિના બીજા સમયથી શરીરપર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન કરે ત્યાં સુધી મનુષ્યતિર્યંચને ઔદારિકમિશ્ર અને દેવનારકીને વૈક્રિયમિશ્ર, શ૨ી૨૫ર્યાપ્તિથી સ્વયોગ્ય પર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન કરે ત્યાં સુધી મનુષ્યતિર્યંચને ઔદારિક કાયયોગ અને દેવનારકીને વૈક્રિય કાયયોગ હોય. આ રીતે સંજ્ઞી અપર્યાપ્તામાં પાંચ યોગ ઘટે. એટલે ‘‘ગાથાનુંરાં બન્ને'' એ પદના ઉપલક્ષણથી વૈક્રિય શરીરવાળાને પણ ઘટાડવાથી પાંચ યોગ જાણવા. એ પ્રમાણે વૃત્તિમાં કહેલ છે. (ગા. ૪ની વૃત્તિ)
