________________
પાંચ ભાવનું સ્વરૂપ
૧૮૭ ધર્માસ્તિકાયપણું, તે અનાદિકાળથી છે અને અનંતકાળ રહેવાનું છે. આ અજીવ પારિણામિક ભાવ કહેવાય વળી જીવદ્રવ્યમાં પણ ગતિપણું, ક્રોધીપણું વગેરે સાદિપારિણામિક ભાવ હોય છે. પરંતુ અહીં અનાદિ પારિણામિક ભાવની વિવક્ષા કરી છે.
આ રીતે પાંચ ભાવના ઉત્તરભેદ અનુક્રમે ૨+૯+૧૮+૨૧+૩=પ૩ ભેદ છે. શેષ ઉત્તરભેદનું વર્ણન આગળ કહેલ છે.
સનિપાતિક ભાવ - “બે વગેરે ભાવોના સંયોગથી ઉત્પન્ન થયેલી અવસ્થા (ભાવ) તે સન્નિપાતિક ભાવ.” આ સન્નિપાત એટલે સમૂહરૂપે જે ભાવો હોય છે તેનું વર્ણન આગળ કરવામાં આવશે.
बीए केवल जुयलं, सम्मं दाणाइ लद्धि पण चरणं । तइये सेसुवओगा, पण लद्धि सम्म विरह दुगं ॥६५॥
શબ્દાર્થ ગુયત્ન - કેવલદ્ધિક || તા - ત્રીજા ભાવમાં રાફિ નદ્ધિ - દાનાદિકલબ્ધિ | વિરૂદુ – વિરતિદ્ધિક-દેશવિરતિ વરdi - ચારિત્ર
|| અને સર્વવિરતિ ગાથાર્થ :- બીજા ક્ષાયિકભાવમાં કેવલકિક, સમ્યકત્વ, દાનાદિ પાંચ લબ્ધિ અને ચારિત્ર એમ નવ ભેદ છે. ત્રીજા ક્ષાયોપશમ ભાવમાં શેષ દશ ઉપયોગો, પાંચ લબ્ધિ, સમ્યકત્વ અને વિરતિદિક (દશવિરતિ અને સર્વવિરતિ) એમ ૧૮ ભેદો છે. (૬૫).
વિવેચન :- પૂર્વે ઔપશમિક ભાવના બે ભેદ કહ્યા. હવે બીજા સાયિકભાવના ૯ ભેદ કહે છે.
(૧) કેવલજ્ઞાન - જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયથી થાય તે કેવલજ્ઞાન, ૧૩ મે અને ૧૪મે ગુણસ્થાનકે હોય.
(ર) કેવલદર્શન - દર્શનાવરણીય કર્મના ક્ષયથી થાય તે કેવલદર્શન, તે પણ ૧૩મે અને ૧૪મે ગુણસ્થાનકે હોય.
