________________
-
માર્ગણામાં જીવભેદ પૂરી કરેલા એવા અપર્યાચલ, અસંજ્ઞી અને સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને પણ ચક્ષુદર્શન હોય.
(જુઓ પંચસંગ્રહ દ્વા-૧ ગાડ ૮ (સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં) તે મટે છે જીવભેદ કહ્યા છે.)
थीनर पणिदि चरमाचउ, अणहारे दुसन्नि छअपज्जा । ते सुहुम अपज्जविणा, सासणि इतो गुणे वुच्छं ॥१८॥
શબ્દાર્થ ઘરમાં ઘ૩ - છેલ્લા ચાર જીવભેદ | સાણ - સાસ્વાદનમાં
ગાથાર્થ - સ્ત્રીવેદ, પુરુષવેદ અને પંચેન્દ્રિય માર્ગણામાં છેલ્લા ચાર જીવભેદ હોય. અણાહારી માર્ગણામાં સંજ્ઞી પર્યાપ્તા, સંજ્ઞા અપર્યાપ્તા એમ બે અને છ અપર્યાપ્તા એમ કુલ ૮ જીવભેદ હોય છે. તે આઠમાંથી સૂક્ષ્મ અપર્યાપ્તા વિના શેષ ૭ જીવભેદ સાસ્વાદનમાં હોય છે. હવે પછી માર્ગણાને વિષે ગુણસ્થાનકોને કહીશું.
વિવેચન :- સ્ત્રીવેદ, પુરુષવેદ અને પંચેન્દ્રિય જાતિ એમ કુલ ૩ માર્ગણામાં સંજ્ઞી-અસંજ્ઞી પર્યાપ્તા-અપર્યાપ્તા એમ ચાર જીવભેદ છે. જો કે સિદ્ધાંતમાં-ભગવતીસૂત્રમાં-એકેન્દ્રિયથી અસંશી પંચેન્દ્રિય સુધીના સર્વજીવો નપુંસક કહ્યા છે તેથી સ્ત્રીવેદ અને પુરુષવેદમાં અસંજ્ઞી પર્યાપ્તા અપર્યાપ્તા જીવભેદ ઘટે નહિ. કારણકે સિદ્ધાંતમાં તેઓને નપુંસકવેદી કહ્યા છે, આ ભાવવંદને આશ્રયી જાણવું, પરંતુ સ્ત્રી આકારે અને પુરુષ આકારે શરીર મળવારૂપ જે દ્રવ્યવેદ છે તે અસંજ્ઞીમાં પણ હોય છે. તેથી દ્રવ્યવેદની અપેક્ષાએ ચાર જીવભેદ અહીં કહ્યા છે. કારણ કે ચઉરિન્દ્રિયાદિમાં ભમરો(નર) ભમરી (માદા) બોલાય છે. (જુઓ પંચસંગ્રહ દ્વા-૧ ગા. ૨૪ ટીકા).
અણાહારી માર્ગણામાં ૭ અપર્યાપ્તા અને સંજ્ઞી પર્યાપ્તો એમ ૮ જીવભેદ હોય, વિગ્રહગતિમાં વધારેમાં વધારે ર અથવા ક્વચિત્ ૩ સમય સુધી જીવ અણાહારી હોય છે. તેમજ કેવલી સમુઠ્ઠાતમાં ત્રીજાચોથા અને પાંચમા સમયે જીવ અણાહારી હોય છે અને અયોગી ગુણઠાણે પણ અણાહારી હોય છે આમ અણાહારીમાં ૮ જીવભેદ હોય.
