________________
८४
ષડશીતિ નામા ચતુર્થ કર્મગ્રંથ લોકાકાશને કલ્પનાથી ટુકડા કરી જો વ્યવસ્થિત રીતે ગોઠવવામાં આવે તો સાતરાજ ઊંચો, સાતરાજ પહોળો અને સાતરાજ લાંબો સમચોરસ આકાર બને તેને સાતરાજનો ઘન કહેવાય સમજવા માટે ચૌદ રાજલોકની ઘનની કલ્પના સમજાવી છે.
હવે આવી એક સુચી શ્રેણીના અંગુલ પ્રમાણ ભાગમાં પણ અસંખ્ય આકાશ પ્રદેશો (અસંખ્ય લોકાકાશ જેટલા પ્રદેશો) હોય અને તેનું વર્ગમૂળ પણ અસંખ્યાતુ જ આવે, તો પણ સમજવા માટે અસતુ કલ્પનાથી અંગુલપ્રમાણ શ્રેણીમાં ૬૫૫૩૬ પ્રદેશ કલ્પીએ, તો તેનું પ્રથમ વર્ગમૂળ ૨૫૬, બીજું વર્ગમૂળ ૧૬, અને ત્રીજું વર્ગમૂળ ૪ આવે. હવે પ્રથમ વર્ગમૂળને તૃતીય વર્ગમૂળનો ગુણાકાર ૨૫૬૮૪=૧૦૨૪ થાય–તેટલા આકાશ પ્રદેશનો એક ટુકડો એવા એક શ્રેણીના જેટલા ટુકડા થાય તેના કરતા ૧ ન્યૂન આટલા ગર્ભજ મનુષ્યો અને સમુચ્છિમ મનુષ્યો ઉત્કૃષ્ટથી હોય.
મનુષ્ય કરતા નારકી અસંખ્ય ગુણા છે. કારણ કે નારકો અંગુલમાત્ર શ્રેણીના આકાશ પ્રદેશના પહેલા વર્ગમૂળને બીજા વર્ગમૂળ સાથે ગુણતા જે સંખ્યા આવે, તેટલી અસંખ્યાતી શ્રેણીના આકાશ પ્રદેશ જેટલા છે. અસત્ કલ્પનાએ અંગુલ માત્ર શ્રેણીમાં ૨૫૬ આકાશ પ્રદેશ કલ્પીએ, તેનું ૧લું વર્ગમૂળ ૧૬ બીજું વર્ગમૂળ ૪ તેથી ૧૬૮૪=૬૪ શ્રેણીના આકાશપ્રદેશ જેટલા. જીવસમાસમાં પણ આ માપ બતાવેલ છે.
પંચસંગ્રહમાં :- અંગુલમાત્ર શ્રેણીના આકાશ પ્રદેશને પોતાના પહેલા વર્ગમૂળ સાથે ગુણતા જે સંખ્યા આવે તેટલી અસંખ્યાતી શ્રેણીના આકાશપ્રદેશ જેટલા. એટલે ૨૫૬૪૧૬=૪૦૯૬ શ્રેણીના આકાશપ્રદેશ જેટલા નારકીના જીવો કહ્યા છે.
નારકી કરતા દેવો અસંખ્યગુણા છે. કારણકે દેવો ચાર પ્રકારના છે. ભવનપતિ, વ્યંતર, જ્યોતિષ અને વૈમાનિક. ચારે દેવો ભેગા કરતા નારકી કરતા અસંખ્ય-ગુણ થાય છે. તે સર્વ ભેગા ગણીએ તો સાતરાજ લાંબી અસંખ્યાતી શ્રેણીઓના આકાશ પ્રદેશ જેટલા હોય. તે દરેકનું વિશેષ પ્રમાણ આ પ્રમાણે છે.
