________________
બાસઠ માર્ગણામાં ગુણઠાણા
૫૩
છે. ૧૦મે ગુણઠાણે ત્રણવેદનો અને ત્રણ કષાયનો સર્વથા ઉપશમ અથવા ક્ષય થાય છે. તેથી ૩ વેદ અને ત્રણ કષાયને ૧થી ૯ ગુણઠાણા હોય, સંજ્વલન લોભનો ઉદય ૧૦ ગુણઠાણા સુધી હોય છે. ૧૧મે ગુણઠાણે લોભનો સંપૂર્ણ ઉપશમ અથવા ક્ષેપકને ૧૨મે ગુણઠાણે ક્ષય થયેલો હોવાથી ૧થી ૧૦ ગુણઠાણા હોય.
અવિરતિ માર્ગણામાં પ્રથમના ચાર ગુણઠાણા સંભવે છે. કારણકે દેશવિરતિ આદિમાં વિરતિ હોય છે. જો સમ્યક્ત્વ નહી પામેલ આત્મા વિરતિ લે તો પણ અવિરતિ જ ગણાય, પણ દેશિવરિત આદિ ગુણઠાણા ગણાતાં નથી.
અજ્ઞાનત્રિકમાં બે અથવા ત્રણ ગુણઠાણા હોય છે તેમાં કેટલાક ગ્રંથકાર એવું માને છે કે મિશ્રદૃષ્ટિ જીવ મિથ્યાત્વની સન્મુખ હોય તો અજ્ઞાનનું બહુલપણું અને જ્ઞાનનું અલ્પપણું હોય, તે અપેક્ષાએ અજ્ઞાન ત્રિકમાં ત્રણ ગુણઠાણા હોય, પણ જો મિશ્રદૃષ્ટિ જીવ સમ્યક્ત્વની સન્મુખ હોય તો જ્ઞાનનું બહુલપણું અને અજ્ઞાનનું અલ્પપણું હોવાથી બે ગુણઠાણા ગણાય.
કેટલાક ગ્રંથકાર ભગવંતનું એવું માનવું છે કે મિશ્રદૅષ્ટિને સમ્યક્ત્વ ન હોવાથી શુદ્ધજ્ઞાન નથી અને મિથ્યાત્વ ન હોવાથી શુદ્ધ અજ્ઞાન પણ નથી પણ શુદ્ધાશુદ્ધ મિશ્રજ્ઞાન હોય છે. મિશ્રજ્ઞાનને અજ્ઞાન માનવું જોઈએ, કેમકે શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે સમ્યક્ત્વ વિનાનું જ્ઞાન તે અજ્ઞાન છે. તેથી ૧થી ૩ ગુણઠાણામાં અજ્ઞાન માનવું જોઈએ.
જો ત્રીજે ગુણઠાણે સમ્યક્ત્વનો અંશ છે એમ માની અજ્ઞાનને જ્ઞાન માનીએ તો બીજા ગુણઠાણે પણ સમ્યક્ત્વનો અંશ હોવાથી અજ્ઞાનને બદલે જ્ઞાન · :વું પડે. પરંતુ કર્મગ્રંથકારો બીજા ગુણઠાણે અજ્ઞાન જ માને છે. માટે અજ્ઞાન ત્રિકમાં ત્રણગુણઠાણા હોય છે.
અહીં અલ્પજ્ઞાન તે અજ્ઞાન નહીં પરંતુ વિપરીત જ્ઞાન તે અજ્ઞાન જાણવું. આ રીતે અજ્ઞાનત્રિકમાં વિવિધ અપેક્ષાએ ૨થી ૩ ગુણસ્થાનક હોય છે.
