________________
CO
પડશતિ નામા ચતુર્થ કર્મગ્રંથ માર્ગણાઓમાં અલ્પબદુત્વ” કોઈ પણ એક મૂલ માર્ગણાના ઉત્તરભેદોમાં ક્યા ઉત્તરભેદમાં જીવો ઓછા હોય અને કયા ઉત્તરભેદમાં જીવ વધારે હોય એમ જે વિચારવું તે અલ્પબદુત્વ કહેવાય. અહીં અલ્પ - કોનાથી ઓછા, બહુત-કોનાથી વધારે એમ પૂર્વાપરની અપેક્ષાએ વિચારવું તે અલ્પબદુત્વ છે.
જોકે ગાથા પ્રમાણે અલ્પબદુત્વ વિચારતાં તે માર્ગણાવાળા જીવો કેટલા એમ વિચારવાથી આ દ્વાર વધારે સારી રીતે સમજાય. માટે પ્રમાણ દ્વારા ઓઘ-અને વિશેષથી વિચારવામાં પણ આવેલ છે.
ગતિમાર્ગણામાં - મનુષ્યો સૌથી થોડા છે. કારણ કે મનુષ્યો બે પ્રકારના છે. સમુચ્છિમ અને ગર્ભજ. જે જીવો માતાપિતાના સંયોગવિના મલ મૂત્રાદિ મનુષ્યના ૧૪ અશુચિ સ્થાનોમાં જન્મે તે સમુચ્છિમ. અને માતપિતાના સંયોગથી જન્મે તે ગર્ભજ.
ગર્ભજ મનુષ્યો બે પ્રકારના છે. અપર્યાપ્તા ગર્ભજ અને પર્યાપ્તા ગર્ભજ. તેમાંથી પર્યાપ્તા ગર્ભજ મનુષ્યો હંમેશા જગતમાં હોય જ. પરંતુ સમુચ્છિમ મનુષ્ય કે અપર્યાપ્તા ગર્ભજ મનુષ્યો ક્યારેક હોય અને ક્યારેક ન હોય એવું પણ બને છે. કારણકે સમુચ્છિક મનુષ્યનું આયુષ્ય અંતર્મુહૂર્તનું છે અને ઉત્પત્તિનો વિરહકાળ જઘન્યથી ૧ સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી ૨૪ મુહૂર્ત હોય છે. જેથી પૂર્વના ઉત્પન્ન થયેલા સમુચ્છિમ મનુષ્યો અંતર્મુહૂર્ત કાળે મરણ પામે છતે નવા સમુચ્છિમ મનુષ્યો ક્યારેક ૨૪ મુહૂર્ત સુધી અથવા મધ્યમ વિરહકાળમાં ઉત્પન્ન ન થાય. તેથી ઉત્કૃષ્ટથી ૨૩ મુહૂર્તથી કંઈક અધિક કાળ સુધી આ જગતમાં સમુચ્છિમ મનુષ્યો ન હોય એવું પણ ક્વચિત બને. અને અપર્યાપ્તા ગર્ભજ મનુષ્યનું આયુષ્ય અંતર્મુહૂર્તનું છે. અને તેઓની ઉત્પત્તિનો વિરહકાળ*
★ बारसमुहूर्त गब्भे, उक्कोस समुच्छिमेसु चउवीसं ॥ उक्कोसविरहकालो, ઢોવિય નન્નો સમો જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણ (બૃહત્ સંગ પત્ર ૧૩૦-૧)
