________________
૧૨
પડશીતિ નામા ચતુર્થ કર્મગ્રંથ
તેમાંના ચક્ષુદર્શન વિના બાકીના ત્રણ ઉપયોગ હોય છે. સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય અપર્યાપ્તામાં મન:પર્યવજ્ઞાન, ચક્ષુદર્શન, કેવલજ્ઞાન, અને કેવલદર્શન વિના બાકીના આઠ ઉપયોગ હોય છે.
વિવેચન - પદાર્થમાં રહેલા સામાન્ય અને વિશેષ ધર્મને જાણવાની આત્માની શક્તિનો વપરાશ તે ઉપયોગ કહેવાય છે.
પર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયમાં બારે ઉપયોગ હોય છે. સમ્યત્વ વિનાના મનુષ્યાદિને મતિઅજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અને વિર્ભાગજ્ઞાન તથા ચક્ષુદર્શન અને અચક્ષુદર્શન એમ પાંચ ઉપયોગ તથા સમ્યગૃષ્ટિ એવા મનુષ્યાદિને મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન અને અવધિદર્શન હોય. સર્વવિરતિધર મનુષ્યને મન:પર્યવજ્ઞાન અને કેવલજ્ઞાની ને કેવલજ્ઞાન અને કેવલદર્શન હોય તેથી બાર ઉપયોગ પર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયમાં હોય છે. જો કે એક સમયે એક ઉપયોગ જ હોય. બે જ્ઞાન કે જ્ઞાનદર્શન એમ એક કરતાં વધારે સાથે ઉપયોગ હોય નહી. કહ્યું છે કે
नाणंमि दंसणम्मि य, एत्तो एगयरयम्मि उवउत्ता । सव्वस्स केवलिस्स, जुगवं दो नत्थि उवओगा
(આવશ્યક નિર્યુક્તિ ગા૯૭૯) પર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિય અને પર્યાપ્તા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયમાં મતિઅજ્ઞાન, શ્રુતઅજ્ઞાન, અચક્ષુદર્શન અને ચક્ષુદર્શન એમ કુલ ચાર ઉપયોગ હોય છે. સમ્યક્ત્વ ન હોવાથી મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન અવધિદર્શન ન હોય. સર્વવિરતિનો અભાવ હોવાથી મન:પર્યવજ્ઞાન, કેવલજ્ઞાન અને કેવલદર્શન ન હોય અને તેમને વિર્ભાગજ્ઞાન પણ હોય નહિ.
સંજ્ઞી અપર્યાપ્તામાં અપર્યાપ્તાવસ્થા હોવાથી વિરતિનો અભાવ છે તેથી મન:પર્યવજ્ઞાન નથી. ક્ષપકશ્રેણી પર્યાપ્તાવસ્થામાં જ થાય તેથી કેવલજ્ઞાન અને કેવલદર્શન પણ નથી. સર્વપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયેલ ન હોવાથી શરીરની રચના સંપૂર્ણ બની નથી હોતી તેથી ચક્ષુદર્શન પણ ન હોય તેથી શેષ ૮ ઉપયોગ હોય તે આ પ્રમાણે.
