________________
જીવસ્થાનકમાં યોગ
૧૧
પર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિયને પર્યાપ્ત અવસ્થામાં માત્ર ઔદારિક કાયયોગ જ ઘટે. વૈક્રિયાદિ લબ્ધિ ન હોવાથી તેમજ મન અને ભાષા પર્યાપ્તિ ન હોવાથી મનયોગ અને વચનયોગ ન હોય. વળી પર્યાપ્તાવસ્થા હોવાથી કાર્પણ અને ઔદારિકમિશ્રયોગ પણ ન હોય, આ પ્રમાણે મનના ચાર, વચનના ચાર, વૈક્રિયદ્રિક, આહારકહિક, વગેરે યોગો ઘટે નહિ.
પર્યાપ્તા વિલેન્દ્રિય, પ. અસંજ્ઞી પંચે. - આ ચાર પર્યાપ્તા જીવભેદમાં શરીર પર્યાપ્તિ પૂર્ણ થવાથી ઔદારિક કાયયોગ અને જિલ્લા મુખાદિ અંગો હોવાથી અવ્યક્ત ભાષારૂપ ““સાચું પણ નહિ અને ખોટું પણ નહિ” એ ચોથો અસત્યઅમૃષા એક જ વચનયોગ હોય તેમજ દીર્ઘકાલિકી સંજ્ઞા ન હોવાથી અસંશી કહેવાય તેથી મનના ચાર યોગ પણ ઘટે નહિ તેમને વૈક્રિયાદિ લબ્ધિ પણ હોય નહિ. આ રીતે ચાર જીવભેદમાં બે યોગ જ હોય.
બાદર એકેન્દ્રિય પર્યાપ્તામાં વૈક્રિયદ્ધિક સહિત ૩ યોગ હોય. શરીર દ્વારા પ્રવૃત્તિ કરે તેથી ઔદારિક કાયયોગ, પ. બાદર વાયુકાયને વૈક્રિયલબ્ધિ હોય છે. તેથી પ્રારંભકાળે વૈક્રિયમિશ્ર અને પછી વૈક્રિયકાયયોગ. એમ વાઉકાયની અપેક્ષાએ પ. બા. એકેન્દ્રિયમાં ત્રણ યોગ જાણવા. આ પ્રમાણે ચૌદે જીવસ્થાનક ઉપર યોગ દ્વારા પૂર્ણ.
જીવસ્થાનકને વિષે ઉપયોગમાં
पजचउरिंदि असन्निसु दुदंस दुअनाण दससु चक्खु विणा । संनि अपज्जे मणनाण, चक्खु केवलदुगविहुणा ॥६॥
શબ્દાર્થ સુમના - બે અજ્ઞાન || મીના - મન:પર્યવજ્ઞાન રમgવUT - ચક્ષુદર્શન વિના | વહુવિgUIT - કેવલદિક વિના
અર્થ - પર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિય અને પર્યાપ્તા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયમાં બે દર્શન અને બે અજ્ઞાન એમ ચાર ઉપયોગ હોય છે. દશ જીવભેદોમાં
