________________
માર્ગણામાં ઉપયોગ
૭૫ ગાથાર્થ :- અણાહારી માર્ગણામાં મન:પર્યવજ્ઞાન અને ચક્ષુદર્શન વર્જીને શેષ દશ ઉપયોગ જાણવા. ચાર જ્ઞાન, ચાર સંયમ, ઉપશમ અને વેદક સમ્યકત્વમાં તથા અવધિદર્શનમાં ચાર જ્ઞાન, ત્રણ દર્શન એમ સાત ઉપયોગ હોય છે. (૩૪).
- વિવેચન :- અણાહારી માર્ગણામાં મન:પર્યવજ્ઞાન અને ચક્ષુદર્શન વિના બાકીના ૧૦ ઉપયોગ હોય છે કારણકે અણાહારી અવસ્થા વિગ્રહગતિમાં તથા કેવલીસમુદ્ધાતમાં તથા અયોગી ગુણઠાણે હોય છે. વિગ્રહગતિમાં સમ્યગૃષ્ટિને ૩ જ્ઞાન અને મિથ્યાદષ્ટિને ત્રણ અજ્ઞાન. બન્નેને અચક્ષુદર્શન પણ હોય. સમ્યગુદષ્ટિ અવધિજ્ઞાનીને અવધિદર્શન તેમજ ૧૩ મે ૧૪ મે કેવલીને કેવલજ્ઞાન અને કેવલદર્શન હોય, તેથી કુલ ૧૦ ઉપયોગ હોય. મન:પર્યવજ્ઞાન અને ચક્ષુદર્શન અણાહારી માર્ગણામાં ન હોય કારણકે આ બે ઉપયોગ પર્યાપ્તા અવસ્થામાં જ સંભવે અને અણાહારીપણું વિગ્રહગતિમાં અથવા કેવલી સમુદ્ધાતમાં હોય.
ચાર જ્ઞાન, ચાર સંયમ, ઉપશમસમ્યકત્વ, ક્ષાયોપશમસમ્યકત્વ અને અવધિદર્શન એમ ૧૧ માર્ગણામાં ચાર જ્ઞાન અને ૩ દર્શન એમ ૭ ઉપયોગ હોય. કારણકે આ ૧૧ માર્ગણામાં ૪થી ૧૨ ગુણસ્થાનકોમાનાં યથાસંભવ હોય છે. માટે ત્રણ અજ્ઞાન અને કેવલદ્ધિક ન હોય. તેથી પાંચ ઉપયોગ સંભવે નહિ. અહીં પણ અવધિદર્શન માર્ગણામાં ૪ જ્ઞાન અને ૩ દર્શન એમ ૭ ઉપયોગ કહ્યા, પરંતુ પ્રથમના ત્રણ ગુણસ્થાન ન ગણવાથી અજ્ઞાન કહેલ નથી.
જો કે સિદ્ધાંતમાં અવધિદર્શન મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનમાં હોય તે અપેક્ષાએ અવધિદર્શનમાર્ગણામાં મતિ અજ્ઞાન-શ્રુતઅજ્ઞાન વિભૃગજ્ઞાન કહ્યું છે. તે પ્રજ્ઞપ્તિસૂત્રમાં તેમ કહેલ હોવાથી. (ગા. ૩૨ સ્વોપજ્ઞવૃત્તિ) આ પ્રમાણે બાસઠ માર્ગણાઓમાં ઉપયોગ નામનું ચોથું દ્વાર પૂર્ણ
