________________
બે બોલ
આદિકાળથી જગતભરના ચિંતકોએ મૃત્યુ વિષે ચિંતન કરેલ છે, તે જ રીતે જૈન ધર્મના પ્રાચીન આચાર્યોએ પણ મૃત્યુ વિષે ખૂબ જ ઊંડાણથી ચિંતન કર્યું છે. આગામોમાં અનેક સ્થળોએ આ મૃત્યુચિંતન વિવિધરૂપે વ્યક્ત થતું જણાય છે, અને તે પછી તો અનેક સ્વતંત્ર ગ્રંથો પણ માત્ર મૃત્યુના જ કેન્દ્રવર્તી વિચાર લઈને રચાયા છે.
પિસ્તાલીસ આગમગ્રંથોમાંના અંતિમ ગ્રંથો ગણાતા એવા પ્રકીર્ણકોમાં મૃત્યુને રાતાં ઘણા બધા નાના મોટા ગ્રંથો મળે છે. મરણસમાધિ પ્રકીર્ણક પણ આવી જ એક રચના છે. જૈનાચાર્યોએ સમગ્ર જીવન દરમ્યાન કર્મથી મુક્ત થવા માટે અનેક પ્રકારના આરાધનાના માર્ગો વિકસાવ્યા છે તેમાં જ અનિવાર્ય એવા મૃત્યુને લક્ષમાં રાખી અંતિમ આરાધના એટલે કે મૃત્યુ પૂર્વે કરવાની આરાધના વિષે વિચાર કર્યો છે. મરણસમાધિ ગ્રંથમાં આ વાતઅંતિમ આરાધના વિષયક અત્યંત સૂક્ષ્મ વિગતો આલેખાઈ છે.
મરણસમાધિ પ્રકીર્ણક આમ તો એક સંગ્રહ ગ્રંથ છે, જેની રચના કોઈ અજ્ઞાત આચાર્ય ૧૧ મી શતાબ્દી પછી કરી છે. તેઓએ પોતાના સમયમાં મળતી આઠેક જેટલી સમાધિમરણને લગતી રચનાઓનો આધાર લીધો છે. આમ મરણસમાધિ પ્રકીર્ણક જેન ધર્મની મૃત્યુને લગતી આરાધનાના તમામ પાસાઓને આવરી લેતો ગ્રંથ બન્યો છે. તેના અભ્યાસથી જૈનધર્મમાં મોક્ષમાર્ગના આરાધકે જીવનના અંત સમયે કેવી રીતે આરાધના કરવી કે જેથી કરીને તે સુખપૂર્વક મૃત્યુને ભેટે તેનું વિસ્તૃત-નિરૂપણ કરાયેલ છે.
મૃત્યચિંતનના અર્થાત્ અંતિમ આરાધનાને લગતા બીજા પાંચેક પ્રકીર્ણકો ઉપલબ્ધ છે પરંતુ તે બધામાં પણ મરણસમાધિ વિસ્તૃત અને અંતિમ આરાધનાને લગતી બધી બાબતને આવરી લેતું હોઈ વધુ મહત્વપૂર્ણ છે. આથી જ્યારે
