________________
પદ્યસંખ્યાની સમસ્યા
1
स्फुरदसहस्ररुचिरं विमलमहारत्नकिरणनिकरपरीतम् प्रहसितिकिरणसहस्रद्युतिमंडलमग्रगामि धर्मसुचक्रम् || वैडूर्यसूचिर विटप प्रवालमृदुपल्लवोपशोभितशाखः श्रीमानशोकवृक्षो वरमरकतपत्रगहन बहलच्छायः || मंदारकुंदकुवलयनीलोत्पल कमलमालती बकुलाद्यैः । समदभ्रमपरीतैर्व्यामिश्रा पतति कुसुमवृष्टिर्नभसः कटककटिसूत्रकुंडलकेयूरप्रभृतिभूषितांगौ
||
स्वंगौ
यक्षौ कमलदलाक्षौ परिनिक्षिपतः सलीलचामरयुगलम् ।। आकस्मिकमिव युगपद्दिवसकरसहस्रमपगतव्यवधानम् भामंडलविभावितरात्रिं दिवभेदमतितरामामाभाति
प्रबलपवनाभिधातप्रक्षुभितसमुद्रघोषमन्द्रध्वानम्
सुवीणावंशादिसुवाद्यदुंदुभिस्तालसमम्
त्रिभुवनपतितालांछनमिंदुत्रयतुल्यमतुलमुक्ताजालम्
छत्रत्रयं च सुबृहद्वैडूर्यविक्लृप्त दंडमधिकमनोज्ञम् ।। ध्वनिरपि योजनमेकं प्रजायते श्रोतहृदयहारिगभीरः । ससलिलजलधरपटलध्वनितमिव प्रविततान्ततराशावलयम् ।।
दध्वन्यते
स्फुरितांशुरत्नदीधितिपरिविच्छरितामरेन्द्रचापच्छायम् ध्रियते मृजेन्द्रवर्यैः स्फटिकशिलाघटित सिंहविष्टरमतुलम् ।। यस्येह चतुस्त्रिंशत्प्रवरगुणा प्रातिहार्यलक्ष्म्यश्चाष्टौ I तस्मै नमो भगवते त्रिभुवनपरमेश्वरार्हते गुणमहते ।।
361
પ્રતિહાર્યોને વર્ણવતાં આ પઘો એટલાં જ સુંદર અને સુગઠિત છે જેટલાં અતિશયોવાળાં પઘો. પ્રતિહાર્યોનું વર્ણન જોતાં આમાંથી થોડાંક પઘો દિગમ્બર-માન્યતાથી અલગ અને થોડીઘણી રીતોમાં તો ઉત્તરની પરંપરાથી નજીકનાં લાગે છે.
શ્વેતામ્બર સંપ્રદાયના શ્રી ઉદ્યોતનસૂરિ વિરચિત 'કુવલયમાલાકહા' જે ઈ. સ. ૭૭૮માં રચવામાં આવેલી તે સૌથી પ્રાચીન, પ્રાગ્ મધ્યકાલીન રચનાઓમાંથી છે અને જેના રચનાકાળના સંબંધમાં સ્પષ્ટ પુરાવાઓ પણ મળી આવે છે. આ ગ્રંથમાં પ્રતિહાર્યોનો ઉલ્લેખ છે. આ પ્રતિહાર્યોનું વર્ણન ભગવાન મહાવીરના સમવસરણના અનુસંધાનમાં ક૨વામાં આવ્યું છે, જે આ પ્રમાણે છે : एयस्य मज्झारे रइयं देवेण मणिमयं तुंगं I कंचन - सेलं च थिरं वरासणं भुवणनाहस्स 11 तत्तो पसरिय किरणं दित्तं भामंडलं मुणिवइस्स । वर दुदुही य दीसइ वर सुर कर ताडिया सहसा ।।
