________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૪૮).
(યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય વ્યાખ્યાનો અવતાર પૂરો થયા પછી મનુષ્ય અવતારે ચારિત્ર છે. જો તમે એને ઉપાયોથી સુરક્ષિત નહિ રાખો, તો આવવાનું અને એ આગળ વધતો રહેવાનો. મિથ્યાત્વ-કષાયાદિ મોહનીય કર્મ ઉદયમાં આવવા રાત-વીસામા પછી પ્રવાસી સવારે આગળ પ્રવાસ તૈયાર જ છે, એનો ઉદય થયો એટલે સંકલેશ આદરી દે છે, અને આગળ વધતો જાય છે, એમ અહીં થવાનો. યોગી દેવલોક-વીસામા પછી મનુષ્ય અવતારે આમાં ખૂબી કેવી છે કે વિશુદ્ધિમાં આગળ યોગદષ્ટિમાં આગળ વધતો રહે છે.
વધ્યા, દા.ત. ૧૦ ટકાની વિશુદ્ધિથી આગળ વધતા આનું તાત્પર્ય આ છે કે સ્થિરાદષ્ટિમાં જે ૨૦ ટકા, ૩૦ ટકા, ૪૦ ટકા, ૫૦ ટકા એમ વધતા આંતરિક અધ્યવસાય વિશુદ્ધિ કરી તેમાં દેવના ચાલ્યા, ત્યાં ૧૦-૨૦-૩૦-૪૦-૫૦ ટકા વધે તેમાં અવતારે મલિનતા આવી દેખાય. પરંતુ તે તો વીસામા વિશદ્ધિમાં છો; પરંતુ ૫૦ ટકાની તિ તુલ્ય છે; બાકી તો વીસામો પૂરો થયે પાછો ૪૦ ટકા, ૩૦ ટકાની વિશુદ્ધિએ ઊતર્યા, તો ત્યાંના સ્થિરાદષ્ટિના વિશુદ્ધ આંતરિક અવ્યવસાય ઊભા કરી ૪૦ ટકા, ૩૦ ટકા વખતે તમે સંકલેશમાં છો; જયારે દે છે અને એમાં અધિક નિર્મળતા કરતો જાય છે. ચડવામાં ૩૦ ટકા ૪૦ ટકામાં વિશુદ્ધિમાં હતા ! શુભ યોગદષ્ટિની સાધના શું છે? -
ભાવના-અધ્યવસાયના ટકા એના એ, પણ એમાં યોગદષ્ટિની સાધના આંતરિક નિર્મળ
- વિશુદ્ધિ કે સંકલેશ? એનો આધાર શુભ ભાવમાં ચડતા અધ્યવસાયની સાધના છે. બાહ્ય યમ-નિયમાદિની
ન છો કે ઊતરતા, એના પર છે. તાત્પર્ય, સાધના આ આંતરિક વિશદ્ધિની સાધના માટે છે. અંતરના શુભ ચિત્ત-પરિણામ ચડતા એટલે બાહ્ય સાધના કરતાં કરતાં આપણે આ રંગે છે તો વિશુદ્ધિ છે, અને ઊતરતા છે, એટલે સાવધાની રાખવાની છે કે આપણા આંતરિક મનના કે અશુભ થવા તરફ છે તો સંકલેશ છે. ભાવ યાને ચિત્તના અધ્યવસાય મલિનમાંથી વિશુદ્ધ, રાગદ્વેષ-ક્રોધાદિ કષાયને દબાવતા ચાલો તો વિશુદ્ધમાંથી વિશુદ્ધત્તર, વિશુદ્ધત્તરમાંથી વિશુદ્ધતમ વિશુદ્ધિ છે; અને રાગદ્વેષ-કષાયને મહેકાવતા ચાલો બનતા આવે છે ને?
તો સંકલેશ છે. એમ સંસારના ઈષ્ટાનિષ્ટ પદાર્થોમાં અધ્યવસાયની વિશુદ્ધિના અસંખ્ય સ્થાનક છે. આકર્ષણ-નારાજી થાય તો તે સંકુલેશ છે, અને બેચેની વિશુદ્ધિ સહેજ પણ વધતી ચાલે એટલે તમે એકેક છે. સંસારના પદાર્થોની આતુરતા હોય, એ સંકુલેશ વિશુદ્ધિ-સ્થાનકે આગળ વધી રહ્યા છો; અને જો છે. એ પદાર્થો તરફ નફરતની-વૈરાગ્યની આગ વિશુદ્ધિ સહેજ પણ ઓછી કરી, અર્થાત્ સહેજ પણ સળગતી હોય, તો એ વિશુદ્ધિ છે. અધ્યવસાયમાં મલિનતા આવી, તો વિશુદ્ધિ પાંચમી સ્થિરાદષ્ટિથી અ-પ્રતિહત સ્થાનકમાંથી પાછા પડ્યા, આ વિશુદ્ધિમાંથી પાછા મોક્ષ-પ્રયાણ શરુ થાય છે. એમાં વચ્ચે દેવલોક જેવા પડવાનું થાય એ સંફ્લેશ-સ્થાનક છે.
ભવ આવે તે વીસામા જેવા છે; કેમકે તે પછી આત્માના ક્ષમા-નમ્રતા-સરળતા-નિર્લોભતા, મોક્ષ-પ્રયાણ ચાલુ જ રહે છે. અહિંસા- સત્ય- પરમાત્મ- ભકિત, સાધુસેવા, આઠ યોગદૃષ્ટિની સામાન્ય રૂપરેખા અહીં ધર્મરાગ... વગેરેના શુદ્ધ ભાવ એ વિશુદ્ધિ કહેવાય. વિચારી. હવે પ્રત્યેક દૃષ્ટિની સવિસ્તર વિચાર શરૂ એ વધતા જાય એમાં ભરતી ચડે, તેમ વિશુદ્ધિ વધતી થશે. કહેવાય. એમાં જયાં ઘટાડો થાય, ઓટ આવે, તેમ સંકલેશ આવ્યો કહેવાય. સંક્લેશ એ કષાયનો યાવતુ ... મિથ્યાત્વનો ઉદય છે; વિશુદ્ધિ એ એનો (હવે આગળ પ્રત્યેક યોગદષ્ટિનું વિવેચન લય-ક્ષયોપશમ છે. આ ક્ષયોપશમ નાજુક છે, ચંચળ બીજા ભાગમાં પ્રગટ થશે.-સંપાદક)
For Private and Personal Use Only
