________________
૧૫
“એમનું આ આચરણ જૈનધર્મના મૂળ સિદ્ધાંતથી તદન પ્રતિકૂળ હતું અને એમાં બહારની અસરોથી દીર્ધકાળથી ચાલી આવેલી વટાળવૃત્તિના સંસ્કારો કારણભૂત છે.”
એ છાપ ઉપરથી એમનું ચિત્ર મેં એ દૃષ્ટિએ સાહિત્યકાર (સાહિત્ય ક્ષેત્રના જ્યોતિર્ધર) રૂપે દોર્યું. ભૂલના પશ્ચાત્તાપને પરિણામે એમના જીવનના સુધરેલા ઉત્તરાર્ધ પ્રત્યે તો મને સારું માન ત્યારે પણ હતું. “પક્ષપાતો ને વીરે ન ફેષ: પિનાતિવું' એ ઉક્તિ મારી જાણ બહાર નહોતી, પણ સર્વ ધર્મ સમભાવના સક્રિય પ્રસંગો એમના જીવનમાં મને નહોતા મળ્યા એટલે ઉપરનો પ્રસંગ જ મોખરે રહેવાથી એમના જીવનનાં બીજાં સુંદર તત્ત્વો તે વખતે ઢંકાઈ જવા પામ્યાં હતાં. શ્રીમદ્ હેમચંદ્રાચાર્ય વિષે
તલવારને ગોદે રાજ્યશ્રી જીતીને આવેલા સિદ્ધરાજ જયસિંહની વીરતાની તારીફ કરી સાધેલો શ્રીમદનો સિદ્ધરાજ સાથેનો સંબંધ અને રાજા ઇચ્છાને પારખી શ્રી સોમનાથજીના મંદિરમાં સોમનાથની સ્તુતિ* દ્વારા દાખવેલી કાર્યદક્ષતા. આ બે પ્રસંગો પરથી શ્રીમદ હેમચંદ્રાચાર્ય વિષે મારો એવો મત બંધાયેલો કે :
“હેમચંદ્રાચાર્યની પ્રતિભા ગુજરાતના સુંદર દેહ પર ઝળકતી રહી છે. એમનાં શિષ્ટ સાહિત્યની ચમત્કારિક છટાએ દેશવિદેશના પ્રભાવસંપન્ન વિદ્વાનોને મુગ્ધ બનાવ્યા છે એ ખરું પણ એમનું મુખ્ય વલણ તો એજ હોવું જોઈએ કે, જૈન ધર્મનો પ્રચાર સંખ્યાબળ વધે તો જ થાય અને તેથી રાજ્યાશ્રયની અને રાજ રીઝવણીની તકો સાધી લેવી, જૈનોની ઘટતી વસતિ વધારવા માટે મૂર્તિપૂજાને વિધેય બનાવી અને કુમારપાળની સદભાવનાનો લાભ લઈ જૈન મંદિરોને વેગ આપવો.”
જ્યારે મારી નમ્ર માન્યતા મુજબ મને એમજ લાગ્યા કરતું અને હજુ લાગે છે કે જૈનધર્મનો પ્રચાર કોઈ રાજ્યાશ્રય પર, સંખ્યાબળ પર કે સ્થૂળ
"भवबीजाङ्करजनना रागाधाम क्षयमुपागता यस्य ।
ब्रह्मा वा विष्णुर्वा हरो जिनो वा नमस्तस्मै ।" ભાવાર્થ : સંસારની પરંપરાને વધારનારા જેમના રાગ વગેરે દોષો ક્ષીણ થઈ ગયા છે એવા બ્રહ્મા હો, વિષ્ણુ હો, મહાદેવ હો કે જિન હો – ગમે તે હો તેમને નમસ્કાર થાઓ.
-
-
- -
ધર્મપ્રાણઃ લોંકાશાહ
