________________
બતાવ્યું તેવું મનામાં ન હતું અને તેથી તેઓ લોકાશાહના બધા વંશજોને ઠેકાણે લાવવાનું કામ સફળ રીતે પાર પાડી શક્યા નથી. તેમ છતાં તેમણે પોતાના જબરજસ્ત ત્યાગ દ્વારા જનતાને સત્યાસત્યનો ખ્યાલ કરાવ્યો છે એ વાત સાવ સાચી છે. ચતિ અને સાધુ
- યતિ શબ્દ યમ્ ધાતુ પરથી નિષ્પન્ન થયો છે. તેનો અર્થ વાસ્તવિક રીતે તો સાધુ તરીકે થાય છે. એટલે લોકાશાહ પછીના અઢી સૈકા તો યતિ સાધુ અને મુનિ એ બધા શબ્દો જૈન સાધુઓ માટે એકજ ગણાતા. શ્રીમાન લોંકાશાહના વખતે જ્ઞાનજી નામના યતિ પરથી આ ખ્યાલ આવી શકે છે. પરંતુ ઉપરના ત્રણ મહાપુરુષોના વખતમાં યતિ શબ્દની પનોતી બેઠી. પત્થા શિથિલાચારી હલકા વગેરે અર્થમાં એ શબ્દ વપરાતો થયો.
આપણે પહેલેથી જ કહી ગયા તેમ એ ત્રણ મહાપુરુષોએ આ સુધારો કર્યો હતો. તેઓ આખી યતિ સંસ્થાને સુધારી ન શક્યા. તેનાં બે ત્રણ કારણો હતાં. (૧) યતિઓનો અધિકાર પોતાના ભક્તો પર ખૂબ વ્યાપક થયો હતો. (૨) જ્યોતિષ, વૈદક, જંત્રમંત્ર ઈત્યાદિ વિદ્યા દ્વારા તેઓનો પ્રભાવ જૈન જનતા પર ઊંડી રીતે પડતો હતો એટલે (૩) આ પૂજા* અને વિલાસમાં ડૂબેલા પતિ સમ્રાટોને આદર્શ ત્યાગ તરફ વાળી શકાય તેવી પરિસ્થિતિ ન હતી. એટલે જ એ સુધારકોને તે તરફ સત્ય વિરોધ પ્રગટ કરવા માટે અને વાસ્તવિકતાએ તો લોંકાશાહની ભૂલેલી જનતાને ફરી એકવાર બોધ આપવા માટે તે ત્યાગીઓએ ભરચક પ્રયાસ કર્યો. તેમાંનાં પહેલા અને બીજા મહાત્મા ધર્મસિંહજી તથા લવજીઋષિ તો યતિ વર્ગમાંથી જ નીકળીને બહાર પડ્યા છે અને બીજા એક ગૃહસ્થદશામાંથી શુદ્ધ જૈનધર્મની દીક્ષાને અંગીકાર કરીને બહાર પડ્યા છે. આ રીતે અહીંથી જ સાધુ સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા એ ચાર અંગોમાં એક અંગ
* જો કે એ પૂજા અને વિલાસ હોવા છતાં આજે યતિ વર્ગમાં જે સડો દેખાય છે તેટલો તે વખતે ન હતું. ઉપરાંત તેઓ પરિગ્રહી છતાં પરોપકારી અને બ્રહ્મચારી રહેતા. તેથી તેઓએ જૈનધર્મને પ્રજા વર્ગની દષ્ટિએ કદી નિંદાવ્યો નથી.
પરંતુ જૈન સાધુતાની અપેક્ષાએ સાધુતાના કડક નિયમોના આ પાલનનો સહજ સડો તેમનામાં હતી. તે સડો ક્યાં સુધી ઊંડો ગયો અને તેનું પરિણામ કેટલું કડવું આવ્યું તે આજની તિવર્ગની પ્રવૃત્તિ પરથી સ્પષ્ટ થઈ જાય છે.
ધર્મપ્રાણઃ લોંકાશાહ
