________________
૫૩
આ વિરોધક બળોએ કૈંક જ્યોતિર્ધરોને નિરુત્સાહી બનાવ્યા હતા, કૈંકને પોતાની જાળમાં ફસાવ્યા હતા અને કૈંકના ભોગ લીધા હતા.
શ્રમણવર્ગનું શૈથિલ્ય
શ્રમણવર્ગમાં કેવું શૈથિલ્ય વ્યાપ્યું હતું તે તે કાળના નિર્ણય માટે શ્રી હરિભદ્રસૂરિ કૃત સંબોધ પ્રકરણ અને જિનવલ્લભસુરિ કૃત સંઘપટ્ટકમાં બહુ સ્પષ્ટ ઉલ્લેખો છે કે જે તે સમયની પરિસ્થિતિ સમજવામાં ખૂબ આધારભૂત થશે.
‘“એ સાધુઓ સવારે સૂર્ય ઊગતાંજ ખાય છે, વારંવાર ખાય છે, માલમલિદા અને મિષ્ટાન્ન ઉડાવે છે, શય્યા, જોડા, વાહન, શત્રુ અને તાંબા વગેરેનાં પાત્રો પણ સાથે રાખે છે, અત્તર-ફૂલેલ લગાવે છે, તેલ ચોળાવે છે, સ્ત્રીઓનો અતિ પ્રસંગ રાખે છે, શાળામાં કે ગૃહસ્થીઓના ઘરમાં ખાજાં વગેરેનો પાક કરાવે છે, અમુક ગામ મારું, અમુક કુળ મારું એમ અખાડા જમાવે છે, પ્રવચનને બહાને વિકથા-નિંદા કરે છે, ભિક્ષા માટે ગૃહસ્થને ઘેર નહિ જતાં ઉપાશ્રયમાં મંગાવી લે છે. ક્રયવિક્રયના કાર્યોમાં ભાગ લે છે, નાનાં બાળકોને ચેલા કરવા માટે વેચાતા લે છે, વૈદું કરે છે, દોરાધાગા કરે છે, શાસનની પ્રભાવનાને બહાને લડાલડી કરે છે, પ્રવચન સંભળાવીને ગૃહસ્થો પાસેથી પૈસાની આકાંક્ષા રાખે છે, તે બધામાં કોઈનો સમુદાય પરસ્પર મળતો નથી. બધા અમિન્દ્ર છે, યથાછંદે વર્તે છે.’’ આમ કહી તે આચાર્ય એમ પણ જણાવે છે કે આ સાધુઓ નથી પણ પેટભરાઓનું ટોળું છે.
હરિભદ્રસૂરિજીના એટલે કે આઠમા સૈકામાં આ જ દશા હતી ત્યારે તે વિકૃતિ શ્રીમાન લોંકાશાહ સુધી ચાલુ રહી હોય તે સ્પષ્ટ દેખાય છે. અને સંઘપટ્ટકનો કાળ જોતાં અને તેમાં લખેલી પરિસ્થિતિ જોતાં તો આ શિથિલતામાં પ્રતિદિન વૃદ્ધિજ થતી હોય એમ એ મંતવ્યને પુષ્ટ ટેકો મળે છે.
ભગવાન મહાવીરના પરમ ભક્ત લોંકાશાહના પુણ્યપ્રકોપ અને પરિણામની મધુરતા તરફ જોઈએ તો એ અદ્ભુત ક્રાન્તિ થવાનું આ પ્રથમ કારણ જણાય છે. આજે પણ ઉપર લખેલી આ પરિસ્થિતિ જોઈને કયો ધર્મસુધારક પોતાની આંખ લાલ કર્યા વિના રહેશે !
આ અને હવે પછી દર્શાવાતાં કારણોથી લોંકાશાહની ક્રાન્તિની આવશ્યક્તા અને સાથે સાથે આટલી હદ સુધી વધી ગયેલા વિકારને માટે તેણે ભીડેલી હામ ધર્મપ્રાણ : લોકાશાહ
